Zangkhaw Bungbu (Suo-II)

-L.Keivom

RTT chu kum thum a tling ta a. Naupang lawmum le fel tak, khân insang khuou el, trong khom fie taka trong thei a hung ni ta a, a puhai khom a sukhlim thei êm êm.  A nu inlenghaiin lawm-fiem nuom  takah an thlâk a. Hla sak dinga an ti pha inzak der lovin a hriet sun tlar hni khat hi inring vuolin a sak nghal a. A pa an indon pha a ngha vung vung a, a tawpah a pu chu a khik nawk chut hlak a. A putehaiin ‘Pa’ an ti seng leiin ama khomin a pu chu ‘Pa’ ti ngotin a ko ve a. “Pu ti rawh”, an ti khomin ‘Ka pa a nih’ a ti tlat hlak.

A nu tuichawi Tuithrapuiah a zui rut rut hlak a, tuia inhnel vel inhoi a tizawng a ni leiin tui hlim cheng nuomin a trap rop hlak. Saikal a lawm êm êm a,  saikala mi tlan po hi an hnungah a hnot a, a khup inthi nengnungin khawlaiah a tlu hlak.

Hmingi chun pasal nei lova trûl el a nuom a, amiruokchu hun sawta dinga thra lem ding ngaituona leiin a nu le pahaiin pasal a nei chu an ditpui lem a. “Nakie hun sawta dingin pasal i nei thra lem a tih. Raltlanthang chu i ngaituo hle chun keinin umpui kan ta, kan thei ang angin lekha khom inchuktir de ning ungah” tiin a pa chun a hril hlak a. Amiruokchu, pasal hang neisan tumna lungril hrim a put thei naw a.  Nuthlawi ni sienkhom beiseitu le ngaiventu tlangval fel tak tak a nei a, ana chu aw a pawpek naw leiin an hlawsam a. Chuonga a hnarhai chu a demzuitu ni lovin a ngaisangtu lem an hung ni nawk nghal a, palai tir non khom an kat nuk a nih.

Thangsang lekha Hmingi’n a hmu chun rinum a ti hle a, a  naupa le an hang inthre el ding chu a ngaingam naw a, zankhuon in lovin an ngaituo a. RTT hlak a hmaa thil hung tlung ding iengkhom hre lovin a in bur bura, a nu chun mitthli tla pumin a bieng tuoi a, an khattawkin a fawp ngawi ngawi a. Nuhron karah lêng a, mi hmusit le suknomnata a hang um ding dam, a beidong chânga thrangpuitu um lova thla invaia a nu a ko hun ding dam, a damnaw chânga enkoltu thra um lova a thla an vai hun ding dam, a thuomhnaw sawppektu ding um lova inkhawn raka zakuo a hak hun ding dam, a hrik tak ngiel khom enpektu ding um lova hrikin an bawm hun ding dam le mi kara inthlahrung hrim hrima a um ding hun dam chu a hung tlung ngei ding a nih ti a hriet leiin, insukchanga trap naw hrâm hrâm tum sienkhom a mitthli chu a dang zo lul nawh. Hmingi nu le pahai khom in thei vak lovin zan thrang chen an titi a, an tupa chu annin umpui dinga hni el dingin an remti tlang a.

Khuo a hung var chun Hmingin, “Bawia, i pa a hung tlung vak ding a ni ta a, an khuo tieng a thruoi ding che a nih, i rin am?” tiin RTT chu an don a. Ama chun, “Nu, iem tih? Nang hung naw chun nuom nawh. Nu, papan saikal nei?” a ta, a nu chu a trap a suok a.  Amiruokchu, insum hrám hràmin, “Bawi, kei chu hung thei naw  ningah, ana chu i pa’n i dit dit an chawkpek ding che a nih, saikalte khom inchawpek a ti che”, a hang ti chun a lawm em em el a, a fena ding chu thingtlang ram a ni ti a hriet si nawh. Hmingi chun a lungrilin, ‘Aw, naupang invet iengkhom hre lo a la ni si a, a lawm zawng ding an thawpek chun hun sawtnawteah a mi theinghil el ding a ni si a!’ a ti vong vong el a.

October thla bul chun Thangsang le a pa chu RTT thruoi dingin  Tuithraphai panin an suok a. Khawzawl an tlung chun an sunghai inah an innghat a. Zan bufak khop chun Thansang le a pa chu an laibungpa thruoiin Hmingihai inah an va leng a. RTT chu a putehai leh milem an lo en a, truongah an lo bok far a. Thangsang le Hmingi an hang inhmu nawk chu an lawm hle laiin inthre song dinga inhmu nawk an ni leiin rinum an ti bok a. Hmingi chun, “Bawi, i pa kan hril vet kha hi a hung ta an nawm, chibai hung buk rawh”, a ta, RTT chu an zak a, a  nu puonbil hlieah chun an bi kuk a. A nu chun a hung thruoi a, a pa  chu chibai a hang buk hrâm a. Thangsang chun, “Bawia, hung rawh, hang pom ka ti che, i pa ka ni hi”, tiin a hei kova. Ama chun, “Ka pa in nawh; papa chu hi”, ti pumin a pu chu a hei baw a, an nuisan dar dar a. Hmingi rinumti chu a hmai a ngui lap el a, trongkama hrilfie ruol a ni nawh.

Naupanghai zal hnungin Thangsang pahai chu tap tieng inthrungin an hung san chu an hril tran a. An hril lai chun Hmingi le  Thangsang chu chawr tieng tukver bula thrungna seia chun an pahni chauvin an titi a. RTT chu pom in malamin Hmingi chun a ruong a tuoipek a. Hril ding hau hle hai sienkhom hang tranna bik ding hre lovin an inen nawk hlol hlak a. Chuonga an hang inthrung hmunkhat nawk chun an hmangaina meiling, hun vutin a nel khum ta chu hmangaina thlifimin a hung mut chok nawk a, an inen vong vong el a.  An inthrung hlima kâr neia thrung nihai sienkhom anni inkara hîpna tha hrat tak chun a pot hnai a, an hriet lovin sawtnawteah inhneng rielin an lo thrung hman a.  Thangsang chun a naupa kutpar sei thlak el chu duot takin a tuoi a, a kiu le Hmingi awm bawr an khak fûk chang chun lua inthoka ke par chen thawklekhata suo a, kawlphethaa man angin an intrêk suk a, an mit sul bok a. Nupa ni si, ni thei si lo; inpom vong vong châka inpom thei ngirhmuna um si lo; inhmangai le inngai êm êm si, inhmangai le inngai thei ngirhmuna lêng dinga khuonun a tuo rem lo an ni tlat si leiin, iengam hril tang an ta !  An ta dingin nun hi a rawng dawbol a nih.

Tap tieng chun Thangsang pain, “Hmingi pa, hi kan hung nasan  chu lekhaa kan hung hril tah ang khan kan tupa ni bok kan naupa ni bok Raltlanthang thruoi tuma hung kan ni a. Ei nauhai inhmangaiin an lo changsuol ta a, naupang lungril hrepui lovin keini khomin thil kan lo suksuol a, thangtlawm tienga lâk lem chun thangtlawmna ding awm hrim a nih. Iengkhom nisienla, thil chu a suol ding ang angin a lo suol zo ta a. Tui inbaw tasa chu rût thei a ni naw leiin, a tutu khom inngaithiem tuoa, ei nauhai chu khuonu sam sui lova ei thlâk el chu ei thaw thei sunah ngai inla. Thangsang khoma a tum tawk a lo hmu ve ta leiin, Raltlanthang hi thruoi thla zet a, kan tlung pha innei chu buotsaih kan tum a nih”, tiin a hang hril a.

Hmingi pa chun, “A ni ngei, ei nauhai chu Pathien samsui an lo ni naw ni ta veng a tih, amiruokchu a maw chu ei phur tlang niin ka hriet. Iengkhom nisienla, ei sungkuo inzomna Raltlanthang hi chu a thei phot chun hieng hin maksan el inla, keinin kan thei ang tawpin lo enkol tum kan ta. A enkol lem chu nangnin inenkol thiem lem khom  kan ring a, amiruokchu kan ngai em leiin iemani chen chu la hang um hri phot sien kan nuom a. Sikul dam a hung kai thei huna lem chu thingtlang tieng nekin hieng lai hmuna hin lekha inchukna a thra lem bok si a, chawm man khom iengkhom phût dêr lovin kan thei chen chu hang chawm ve inlang, kan thei naw pha pha nangni chu a chawmtu tho ding in na. Chuleiin, in mi phalpek hrâm kan ngen a nih”, a hang ti ve a.

“Lawm a um khop el, i tupa i ngainatzie le hmangaizie kan hriet  a, a thlamuongumthlak. Iengkhom nisien, a pihai khomin an hmu  nuom ve a, thruoi thla phot kan ta, nakie lekha dam a hung inchuk thei hunah chu a puhai in chu ieng tik lai khoma a hung zong tho ding a na, chu pha chun in in tho hi a hung inlawi lutna ding a nih. Keini khom kan tupa nei hmasa tak a ni ve a, in ngai ang bok hin kan ngai ve a, iemani chen chu hang umpui ve hrim hrim kan tih, ngainaw tieng ngai naw unla. Kan hungna san hi min hlawsamtir naw hrâm inla kan nuom a nih”, tiin Thansang pa chun a hang hril nawk a.

Hmingi pa chun, “Chuonga in ti trâl lem chun in naupa a ni leiin in thruoi ding chu kan dal lui ngam nawh. Amiruokchu, in thruoi hma ngeiin ni iemani zat chu a nêl theina ding cheuvin a dit ang ang inchawpekin zawr ngam tum phot inla, ‘naupang le uite chu a zawr thiem thiem an dit el’ an ti hlak bok an nawm. Chubakah kan tupa  inthlana dingin inbuotsaina hun mi la pe inla. Khuong tieng pang mo nei ding dam in ni leiin hun lem chu in inhawmthaw hle kan ring. Amiruokchu, chawl khom la hang chawl hadam rêng rêng inla, ram  hla tak inzin nawk ding in ni si a”, a ti a. Thangsang pa chun a remti zawng tak a ni leiin iemani chen chu la cham dingin an insukthluk tah a. An thuhril ding an hril zo chun Zampui khuo chanchin vel dam hrilin zan sawt tak an titi a.

Thangsang le Hmingi chu inhneng rielin chawr tieng chun an titi  a, RTT chu a nu mal chunga chun a in bur bur bok a. Khuma hang inzal a tum leh Thangsangin, “ Khaw, ei naupa ka pom ve voi khatna ding, hang pom sawk ka che” a ta, inkhor takin a hang pom a. Hmingi chun, “Hi iengkim chu a ni ding ang ang chu a lo ni zo ta a, hun fe tahai chu hril trûl khomin ka hriet naw, ei hriet seng a ni leiin. Ei inhmangaina chun thang suo zo naw sienkhom, rila ra lawmum tak  el, Lalpa’n mal a sawm zing chun khawvel um sung dai dinga inthla sawng ding le suon tamtak la hung thlatu ding nau hmel lawmum tak ei lo hmu tah a. Ama hi ei inhmangaina ra suok, ei hmangaina bung thing chu a nih. A thlahai pei khom ei inhmangaina zungzam fe pei chu a nih. Mihriem danah nupaa ei cheng hmunkhat naw leiin ei naupa hi lungruol takin ei enkol tlang thei naw ding a na; chu lei bok chun  mihaiin ama thawsuol um dêr lovin ‘sawn’ ti’n an hung ko bok ding a na, ka ngaituo changin ka lungril a na thei hle. Mihai chun ‘suolna ra’ ti hlak an ta, kei ruok chun ‘hmangaina ra’ ka ti si a. Nuhron hnuoia a hang selien ding ka ngaituo changin trûl lem el ka thlang hlak a, chuleiin a mi beiseitu tamtak khom beidongin an kir ta hrim a nih. Nisienlakhom, hun la hung um pei ding ngaituona leiin ka nu le pahaiin pasal nei lem dingin an mi ti tlat si a, ka lo pieng dam hi kan sir rum rum hlak. Lo pieng naw lang chu Raltlanthang hi a pieng naw ding a ni si a” a ta.

Thangsang chun, “Nuom naw dan ang angin khawvel chu an her pei el chu a na, lam hula lawn nekin chirhak pal chang ni hi a tam lem ding a ni hi! Ei innei hlak chu a rem ta si naw leiin ka hung hril tah ang che khan ei naupa mi enkolpuitu ding nuhmei ka hmu ve sun nei dingin ka lo sukthluk tah a. Hi damsung hin lêng hmun thei naw inla khom,

             A thi, Kulsamnu tuol a zuon salung e,

             Lungtlalêngah chawnbanah lan kei ei tuo#

ti a ei pi le puhaiin an lo insam hlak chu an dik phot chun ka tuotir hmasatak i ni leiin le keikhom i tuotir hmasa tak ni kan ring leiin khawvel dangah chu lan sui nawk tho ei tih ti hi ka ring tlat a nih” tiin Hmingi kutpar chu a chel a, lung inphu dep depin an inhmer vong vong a.  A kut chu Hmingin a awmah nghet takin a pom vong vong a. Hun iemani chen chu an to hmak a. Van ram tla fuola cheng nawk an ni leiin an trong phal nawh. Trongin a dai naw a, a hrilfie thei bok nawh.

Iemani chen hnunga chun Hmingi’n, “Ei ni chu a iengieng khom lo ni ta inla puitling ei ni tah leiin a dân tak a um. En ta, ei naupa hi! Iengkhom ama thaw suol um dêr lovin a pienga inthokin rinumna hmasuon dingin a hung insieng a. Lunginsiettakin hung sukrimsi naw hrâm dingin ka ngen che. A chunga i lungsen châng le ama chunga i hmangaina chu i nuhmei tharin ni tina sawr chîn a tum châng khomin ei inhmangai lai hun kha thlir kir nawk hlak la, chu chun hmangaina thar le thahrui pe nawk hlak ngei a ti che. Ei inhmangaina hi innei dar an rik chen chau ni lova damsung dai dinga kei chun ka ngai a na, hmu theia ei inhmangaina testimawni chu ei naupa hi a nih. I nuhmei kawla khom ama suol leia hung insieng a ni naw thuhai hi i hril zing hlak ka nuom a nih” a ta.

Thangsang chun, “ I lungril chu ka hriet thiem khop el. Chu lungril chu nei zingin nuhmei khom ka zong a ni hrim a. Ei naupa chu hung ngaituo naw rawh, hmangaina leh enkol zing dingin kan tiem” a ta.  Nuhmei a nei phaa a zawm thei vong lem chu Hmingin ring naw sienkhom a lungril a hadam huoi a. Zan a lo sawt ta leiin Thangsanghai khom chu an trin tah a.

July 10

---

# Pipuhai chun an thi phaa Mithi khaw pana an fenaa an hraw tlang ngei ngei dinga an ngai chu Kulsamnu tuol le Lungtlaleng a nih. Kulsamnu chun nuhmei a lo man nuom bik a, a manhai chu aiumril puon an khawngtir a, an zo hma khat an suo nuom ngai naw a. A thren hrik an entir a, a hrik chu tuktulung le thil  nge vong a ni leiin a trîtu ta dingin rin a um êm êm.  Kulsamnuin an suo hnung, Mithi Khuo an lut hmain rawl insang tak chunga lung tla lêng lêng, hang sir bûka rawla tlak ngei ngeina a um a. Chutaka chun  damlaia hmangai hmasa tak hai, a thi hmasa lem lem chun a thi nuhnunghai chu an lo kei kai hlak niin an ring a. Chu chu hlain an lo phuok a nih.  A umzie chu: ‘ A thi a, Kumsanu tuol a tlung ta a, lung a sukrim ngei. (Lo thi ta la khom) Lungtlalenga bek intuok nawkin banah  la’n chel  nawk ei ti aw’ tina a nih.

DT 10/7