LUNGRIL THAR

R H Hminglien Hmar

Ei bielah chanchintha a hung tlunga inthawka kum za a tling ni khan chu ngaituo a sei vung vung ngawt el ti ro maw? Krista sandamna chanchin tha’n ei ram, ei hnam, ei tawng le ei society hai hi kum za sung rau a mi del ta hnunga ei ngirhmun le hmasawnna kawnga ei thang a khir zie hai hi ka hmu phak ve si leiin invawi naw tum ieng ang lang khawm a sawt nawh a; ka lo invawi leia thahnem ding hlak ka hriet hliek nawh.
Mani tawkah ka buoi chu a ni kha.

Ka phak tawk tawkin ka ngaituo zui ta pei a. Ka hmu dan chun politics, economics, education, literature- tawng, kohran, development … invawi naw ding tieng bik umin ka hriet nawh. An’leh, kawng tinrengah ei hnufuol a, ruol ei phak naw a lo ni chun hma ei sawn ve theina dingin kawng tinrenga hma lak a ngai tina a ni ding?

A ni hmel khawp el. Hla pakhat, lungril tawk deu el, biekin tina sak hlaw tak el…

Mi tin kulhai lo chim tahin,

Sung tin kulhai a chim zo;

Kohran tin a chim ta bawk a,

Mihai suokah ei um tah.

… ti hla hi kum iemani zat liem taha inthawk khan a lar a; ei hlimpui a, ei tappui a, ei lampui a ni kha. An’leh a ram phekin ei dit a, mitin lungril a fang a, kohran tina sak a hlaw em em el hi ei ngirhmun leh a’n mil em lei a ni ding?

A ni ring a um. E ram-ei hnam hi kawng tinrenga hnufuol ei ni tlat annawm. Mi pakhatin annawleh sorkar department pakhatin a siemthat el thei ding khawm ei ni ta nawh. Chuleiin ei ram, ei hnam, ei kohranhai siem tha dinga beisei ding um sun chu ‘Jack-of-All-Trade’ a ni a ngai a. Amiruokchu ‘Jack-of-All-Trade’ hi ‘Master-of-None’ a nih an ti leiin ei ram le hnam siemtha ding chun ‘Master-of-All’ a ni sa a ngai ding a nih.

Ei baksam le mi ei phak nawna kawng po po inzawt ding ni inla, inzawt seng a ni nawh a. Ei baksam thil hai chu pakhat te tea buoipui ding ni inla, kum za dang a’n vawi hma’n ei insiemtha hman khawm ring a um nawh. Chuleiin ei baksamna kawng po po thamkhawm a, a renga buoipui dan ei dap a tul a nih.

Ei baksamna po po inthlungkhawmna, len hrui anga a renga pawtkhawm theina chu ‘lungril thar’ a nih. Hi hi ei pawm am, pawm naw am, a danglam nawh a. Ei pawm a, lungril thar puta hma tieng ei pan leh ei ta dinga tha; ei pawm naw leh ei in thungna pangngaia ‘ek-cheh- thut’ thawh a, hma tieng pan thei lova thung char char a ni el.

Pathien Thu chun, ‘Pathien ditzawng a tha le lawmtlak le tha famkim chu in hriet chieng theina dingin, in lungril a thara umin, hung danglam lem ta ro khai’ a mi tih (Rom 12:2b). Hi thu hi, lungril thar put dinga ringnawtuhai infuina a ni nawh a. Lungril thar put a, danglam tul hai chu tuhai am an na ti khawm hril sei ngai lovin ei hriet a nih.

Ei lungril sukthar a, hung danglam a tulna san iem a na? A dawnna chu a chieng nghal el maw? Ieng dang lei a ni nawh; Pathien mithmua tha, lawmtlâk, tha famkim ei hriet theina dingin; ei chieng theina dingin a nih! Reverse reading hmangin hi chang hi tiem inla chu ‘in lungril a thara um a, in hung danglam hma khat chu Pathien ditzawng- a tha, lawmtlak le tha famkim chu hre thei ngai naw ti niu’ ti a ni ding a nih. Ringtu ni si, lungril thlakthleng lo le lungril thar put lo chu a hringnun a fail ngei ding a nih. Iengleiin am? A iring Pathien ditzawng, A mithmua tha, A ilawm tlak, a tha famkim a hriet thei tlat naw leiin. Hieng thil po po hrethiem thei ding zawnga a lungril a thlak danglam a, lungril thar a put hma po chun ringtu a ni hmaa a lungril hlui kha a put zui ding a na. Chu lungrila inthawk chun a khawvel nun hlui chauh a hrietthiem leiin Pathien tieng chu … hril a ngai nawh; a fail sa a nih.

Chu ang char chun khawvel thila khawm hmasawnna kawng tinreng hrethiem a, man fu a, a tha le ditum hai hrethiem ve pei ding chun lungril thlakthleng, lungril thar put hi makmaw a na, kawng tinrengah a ruola hma sawn theina dinga a thlungkhawmtu a ni bawk.

Thlarau tieng thila lungril thlakthleng le lungril thar put hi sung tienga inthawk Pathien Thlarau Inthiengin a hung thlakthlengpek ding, a hung inputtir ding ni’n ei ngai seng ka ring a. Sam 27:14 (kjv) ei tiem chun hi ang zawng hin a hril a; hrilfietu tam tak hril dan khawm a nih. Chu chu ei sel nawh a. Amiruokchu ei lungril chu siemthar dinga ei pek hma chu Pathien meu khawma a mi thlak luipek ngai nawh. ‘Ka nau, i lungril mi pe ta’ tia mi hnitu kha Ama Pathien hi a nih. Chuleiin lungril thar put ding chun mani ei pawimaw a nih (Thuvar. 23:26; 2 Chro. 19:3; Job 11:13;).

Kohran thuoitu, thuhriltu, sorkara hotu, professor, scholar-hai khawm hi an hmu lo le hriet naw tieng chu mi mawl ve tho an na. An hriet ngai lo chu hre dinga an lungril ‘a hung danglam’ pha an var chau hlak. A buoithlak tak chu lungril inthim hi ni lem lovin mani inthimna hriet naw hi a ni lem. Kohran thuoitu’n a kohran chu lampui indik lovah a thuoi chun a lampui chu a’n dik nawh ti a hriet naw lei a na. A thawsuolna chu hril hril inlakhawm pawm a harsa ta hlak. Hi hi a nih, lungril thlakthleng le lungril thar put a tulna chu.

Kohran chite pakhatah thu hril dingin an mi fiel a, ‘The Theology of Church Building Syndrome’ ka inbuk, Thuthlung Thar kohranin biekin bawl ei ngai pawimaw taluo hi ei lungril inthim lei a ni ka ring thu ka hril a. Ka vangduoia siemin, kohran pawl lien tak pakhata thuoitu, Sapram chen chena theology inchuk, retire hiel tah pakhat a lo inkhawm ve a, ama tak tak chun a lem thei der da’l a. Inkhawm tinah kan hril zawm a, kan insel hrep el tah a.

Naupang lem le hre tlawm lem ka ni bawk a, a tawpah infuina thu a mi hril a. “Kha anga i hril rawp chun kohranah tlatlum ngai naw ti nih. Kohran kalhmang pangngai kal zawng i hril a na, i thu hril kha tukhawma an pawm awm si nawh a; thaw tam chi ni naw nih” a tih.

Kei hlak chun, “Pawm ni hai sien, kum sawmnga hma tieng khan lo inthlakthleng dai ta’ng an ta, ka hril khawm a tul naw ding a na. An pawm nawh a, an fedan pangngaia an fe tlut tlut lei taka hril ka ni lem. Anleh, ka tlaktlum theina ding a ni phawt chun, a’n dik lem chu thupin a’n dik chie naw lem chu ka hril el ding a ni?” ka ti ve ngat el a. Mi dawnna ding a nei nawh; kan in- tha- the tawp el a nih.

Thuthlung Hlui huna khan chu biekinah, khawm chu a sunga hmun thienghlim takah puithiem lal takin ram thisen theha suol ngaidamna a hni pek naw chun beisei ding a um naw tawp a ni kha. Mani thu thu’n lo tawngtai hai sien, beram le bawngchal iengzat thatin a thisen chu lo the hai sien; a bebawm dingin va thu le parva tuok iengzat khawm lo that raw hai se; a thahnem hrim hrim nawh. Pathien biekina chauh, puithiem fethleng kherin an tawng tai thei chauh a nih. Isu thisen leiin tu hin chu Jerusalema kher naw khawm, Gezerim tlanga kher naw khawm ei tawngtai thei tah a, ran thisen the dingin puithiem ruoi a tul ta nawh. Bathroom-ah tawng taiin suol ngaidamna hni inla, Pathienin a ngaithlak tho tah.

Chuleiin Thuthlung Hlui huna a pawimaw ang em em chun biekin hi a pawimaw ta nawh ti inla, suol bek bek naw nih. Biekin nei lo ringtu tam tak an um a, an suol ngaidam a ni ve tho chu ka ring. Biekin nei lo ding tina ruok chu a ni nawh. Sienkhawm rungtu pop o ngaipawimaw chu biekin a ni tlat a nih. A tha; biekin hi ringtuhai mumal taka ei inpawlkhawm theina hmun (fellowship hall), kohranin Pathien ei biek-tlangna, ei tawngtaina in a nih. Pathien ei biekna in a ni leiin thienghhlim a ta, inza a um ding chu a ni ngei; kohran program iemani leia pulpit hei nawr sawn met ding khawm ‘thieng lo’ tluka ngai thuoitu ei nei ruok hi chu a vangduoithlak khawp el; lungril thar tlasam thuoitu an nih.

Ringtuhai hi Hringna Bu-ah ei hming ziek a na, chu chu Setan le a rawihai po po thangruol khawma an thaisiet thei nawh. An thaw thei tawp chu Pathien dit zawng a tha, lawmtlak, tha famkim hre thei lo dinga ei lungril mit sukthim a nih. Biekin iengzat khawm bawl inla, a sip-zum chu ieng anga insang le inzum tha khawm ni sien, a sip zuma kraws chu ieng anga langsar khawma tar inla, Hringna Bu-a hming ziek ta sa hai tho tho ei inkhawm ding a ni chun Setan le a rawihaiin engto bek naw ni hai. Ei thawdan le ei fe phung pangngaiin chun fe tlut tlut inla, centenary hmang nawn tlut tlut inla, pawi ti em em naw ni hai.

Tulai hin biekin syndrome khelah syndrome thar a hung suok nawk tah. Pathien ei biekna dinga biekin ei nei hi a tul bek naw saa ei nei a ni ta hnungah hi hi ditkhawp lova ‘tawngtaina tlang’ kher khera tawngtai tum pawl ei um nawk tah. Hieng mihai hin ngaidan mak deu el an nei a; tawngtaina tlanga an tawngtai chu Pathienin dawn bik dingin an ring tlat el! Ei lungril a thara uma ei hung danglam naw leiin Pathien ditzawng, a tha, lawmtlak, tha famkim hre hlei thei ta lovin ei ban phak phak ei mai kuol ruoi el am a nih!? Hi ‘tawngtaina tlang’ syndrome khawm hi tuhai thawdan amanih ei dap phak phak dap kuol a, ei mai fuk fuk ei entawn el a ni ring a um.

Thawlawm chi dang dang ei siemsuok a, kaw hran hrana inthawka sum ei lakkhawm khawm hi ei hrat lei ni lovin, Pathien ditzawng, a tha, lawmtlak, tha famkim hre hleithei ta lova ei ngaituona a lo inthim ta lei ni lem dingin ka ring. Pathien chan- sawma pakhat hi kohran member po povin kim takin pe inla, thawlawm dang dang hi sukbo hmak inla, kohran sum hi kiem naw nih. Chunekin, Pathienin van tukver hawngin mal mi hung sawm a ta, a siena ding um lo rakin luong liem zawi zawi lem a tih. Ei fedan pangngai sukdanglam thei khawp lungril thar, ngaidan hlui thlakthleng thei khawp ngaituona thar (innovative mind) ei nei naw leiin ei pek phal ta naw hai pek tei tei ngai ding zawngin a kuo ei suot sa pei a; mi kohran (pawl) neka ei kohran a chau lem ding, a rethei lem ding ngai ngam lovin thawlawm ei thaw tawk tawk el a ni hi.

Hi anga kum za ei fe hnunga ei ngirhmun, ei phak chin hi hei thlir kir ve ta. ‘Mihai suokah ei um tah’ ti chen annaw ei phak? Hi hi ei hla dit, ei hlimpui le ei lampui a la ni nawknghal!

‘Ei thawdan a ni nawh’ ‘Kan fedan phung a kal’ ti hai hi ban a hun tah. Ei fedan le thawdan kha a hun lai chu a thatak a ni el thei. Hun fe peiah a neka tha lem a suok ta chun a thalem chun thleng ngam ding khawpa lungril insiemthar a ngai a nih. Mi’n tape recorder an ban a, TV khawm a thing ta hnungin gramophone la zawng vel inla …!

Punjab rama chu khawl hmanga thlai an ching ta leiin mi pakhatin leilet lien tak tak an enkawl zo a nih. An ramah tui harsa sienkhawm tuisunsuo feet 400-a inthuk dam an cho va. Diesel khawl hmangin, tuidawt malpui ruol zetin an pump suok a, an leilet chu tui an pek a. India mipui fak seng lo bu-le-bal an inthar a, an hausa zo tah.

Punjab ram nekin Uttar Pradesh (UP) ram a tha lem a, a hnuoi khawm thlaiin a ngei lem. Thir tuidawtin hnuoi feet 40 vel ei hawl chun tui a hung suok nghal a, hand pump hmanga thlai-tui pek el thei a nih. Sienkhawm lawi amanih, bawng hmanga lei an inlet naw chun an lungril (inchik la: ‘an lungril’) a kim thei tlat da’l a. Sorkarin khawl hmang a thatzie le a hlawkzie a hril pha, “A nih, a’n dik a nih. Punjab-hai khawma an hlawkpu” an ta, a thu chu an ‘amen’ hlak. Sienkhawm an lungril a thara uma an hung danglam chuong tlat naw leiin a tha, tha famkim, ti hai chu an hriet thei tlat nawh a. An fakkhawp an inthar hram chau hlak leiin an hausa ve thei nawh a, retheina suokah an intang zing el a nih.

UP loneituhai hin Punjab loneituhai hnawtphak dingin ieng dang khawm an mamaw nawh a, ‘lungril a thara um’ chie an mamaw. An lungril a thara umin hung danglam hai sien chu aw … an ram a tha lem a, tui a awlsam lem bawk si; kum khat thilthu’n Punjab an lekhel thei zing a nih. Sienkhawm mawlna suokah an intang tlat a, an intal suok thei hrim hrim nawh.

Kum za sung Krista sandamna chanchintha kawltu ni si, Lusei-haiin ‘ek-cheh-thut’ an ti ei thaw zing el hi chu inzak a um a nih. Ei ram sorkar dam, economic system dam, natural calamities dam ei intum el thei; indikna chin i khawm um a tih. Ei hnufuolna po po ruokchu sorkar mawphurna vawng a ni nawh. A thaw fu nawtu chu eini ei nih; ei pawm nuom le nuom naw chu thu dang ni sien.

Ei ramah chanchintha a hung tlung hlima ei ngirhmun ei thlirkir chun hma ei sawn hle a. Amiruokchu kum 1970 lai vel khan ei hmasawnna thang chu a kin tah a ni naw maw? Kum 1970 vela khan sorkar sum thang lovin Hmar biel le Vangai tlangah high school ei intlar nghuon a. Sorkar sum le ei inthuo phingleh sikul ngir zo a um ta da’l! Ei ram le ei khawsakna kawng tinreng ka hei en hin, tuta kum 30 liem ta sung khan hnung ei tawl nasa hle niin ka hmu chu tie! Ka thlirna mit hi lo inkal pal sien, ka hmu dan hi indik naw hlau el sien tha ding bah!

Ei hril hai khi ei pawm thei am le?

Zawna pawimaw tawpkhawk a nih. Ei pawm naw a ni chun ei ta dingin thucha pakhat a um: ‘Pathien ditzawng -a tha le lawmtlak le tha famkim chu in hriet chieng theina dingin, in lungril a thara umin, hung danglam lem ta ro’ ti hi. Ei pawm thei a ni ruok chun zawna ei idawn ding paiwmaw tak chu: ‘Chuong a lo ni chun, ei lungril ei sukthar a, ei sukdanglamna ding chu ieng ieng kawnga hai hin am a na?’ ti hi a nih. Țum khata hril vawng thei a ni naw leiin a bat batin hril ei tum a. Pathien le hotuhaiin rem an ti leh issue nawkah sunzawm tum ei tih.