Pages

Friday, July 22, 2011

Manipur Puotienga College Kai Hi A Tha I Ti Ve Am? (In celebration of Freedom of Speech & Expression)


-Lalringsan Hrangchal

Pu, L. Keivomin Book Review, ei hla thuhai le Bible ei inlet indiknawnahai a hung hril chang hin mi tam tak lungasen hlak a. Pu, Louis L. Keivomin Camera Shooting thaw dan ding le hla pakhat sak sung chaua producer le directorhai hming vawinga vawiruk ei zieklang hlak hai dam hi thaw ding pawimaw tak ani naw thu a hung hril khan mi tam takin ei hnam bawk.
A hma a Vanrama Hnam dang mihai nekin Hmar mi hmu rawn ka nuom ti ka ziek khan Pastor thenkhat hmelma ka ni pha a. Tuta ka thil ziek leia ei lungasen hle ani chun ei rengin, “Ka hma anthim kan chip ngei kan tar ngei Lal Isu, hrilsiet na hai tuorzo hmel khawm ka la put naw, ka phur a rik taluo Lalpa” ti dap dap ei ta ni el maw.
Voisunni chen hin CPI(M) hai ka hnam na hi a re theinaw a, Political Party a inthawk hin peihmang sawng hai sien ka ti thei hle a. Sienkhawm an tangkai ve phien si. Kum 1991 bawr vel lai India in Political Instability nasatak a tuoka, sorkar inngir thei khawm um mumal lova an um lai Congress in P.V Narasimha Rao PM hnuoia sorkar an ngira. Economy a tlahnuoi em lei khan Finance Minister Dr. Manmohan Singh World Bank a pawisa puk dingin an thawk suok hiel a. Khanga sorkar pasiet lai CPI(M) hai khan an thei ang tawkin sorkar kha an chier khuma, “Manmohan Singh India zalenna zawr dingin World Bank a pawisa puk dingin a fe, Indian ei zalenna ei inhmang nawk ta” tiin sorkar thilthaw kha a that nawna ding tieng ngawt kha an lo ngaituo lei khan kha pawisa khawm kha a hmang dan ding fiemkhurtaka riruong siem ani kha. CPI(M) hai chier hrat kha asan pakhat chu ani ve annawn Indian Economic Reformation ropuitaka hung induong suokin tuchena College students ha’n New Economics Policy of 1991 tia ei lan chuk mup mup thei nasan hi! Indo-US Nuclear Deal khawm kha CPI(M) hai hin a that nawna ding tieng ngawt lo hril naw ni hai sien chu kha deal kha lawm luot leiin India khan a tadinga thanaw thil tam tak khawm a lo in sign awk khum el thei an nawm. Chuleiin ei that nawna miin an mi hril hai reng reng hi lungsen zawnga la lova insiemthatna rabi a hmang hi tulai mi varhai thaw dan an tah.
Ei ni rawi hi inchukna tieng nasatakin ei intlansieka, tlangram khaw kil khawr a hai khawm intin deu thawin lekha inchuka suokdawk hi ei um amani ti thei in a um a. Nu le pa tam lem chu sorkara hlaw nei lova mani lohmasuok le fak sik tak meu meua nauhai tirsuok ei ni tawla. Sorkar sin neihai khawm a tam lem chu mani hlawa indai lova  mi pawisa bat hiela nauhai tirsuok ei ni tawla. Nauhai an inchuk thei phawt chun pawisa siekhawl ei ni el ana, in nei khawm a ngai lem nauhai inchuk ku hi in bawl ei ni zing el annawm ti hi nu le pahai ngaidan tlangpui pakhat ani leiin nauhai inchukna dinga fak sik an pek thei hi an lawm em em el in ka hriet a. Amiruokchu ei nauhai kha iengang khawvel boruokin am a chim ta ti ruok hi chu ei ngai pawimaw naw hlein ka hriet. Manipur puotienga ei tirsuok thei hrim hrim ani chun vawikhat thangsuoa in ngaiin ruolhai lai khawm Vai ram boruok titi na takin ei nei hluong hlak ni in ka hriet.
India ram hmun tina inthawka graduate hung khawmhai le sin ei hang thaw tlang chu ei Manipura inchukna lo that zie ka hrietsuok vawng vawng el hlak a nih.Abiekin North le Central India a inchuktuhai lem hi chu Saptawnga inhram tak ngiel khawm harsa an ti tawl em em el ani. Iemani Professional tieng inchuk ding eini si chun lotheiloa ei suok dawk hi chu a ngaia sienkhawm BA/MA inchuk dinga mani fak sik tak meu meu a Vai rama pawisa tam tak senga nauhai inchuktir nekin ei Manipur le a kawl vela inchuk hi a tha lem el nawm ani aw…..ka ti hlak ani. Competitive exam khawm nisien Manipura inthawka exam pehai hi chu insung harsatna leia NGO’s, Mission le Private Teacher sinthaw puma exam pe nihai sienkhawm Vai rama sum tam tak senga full time a exam dinga in prepare hai nekin an fethleng rawn amani aw ti dingin a um bawk.
India ram khawpui liena ei nauhai ei siena hmunhai hi ka fe tawl zeu zeu ta a, kohran le khawtlang I thutchilna hmuna um students hai hi kohran le khawtlang thilthawnahai hi setanin remchanga hmangin ei nauhain nunzie mawilo tam tak an inchuksa in ka hriet a. Kohran nu le pahai hin, students- nu le pa thawsuoka innghathai hi KTP Target tam tak takel ei bituk peka,an unit KTP khan Missionary dam an chawm bawk leiin nasataka sum le pai zawng hi a ngai peka. KTP hotuhaiin member hai kha group chi tum tuma thein target ding an bituk pek nawka. Missionaryhai bu ngheia sie dan hlak umlo, an hlaw ding zawng a ngaia, an target ding zawng a ngai bawk, suna college kai a ngai bawk leiin thalai group tam tak chu zana inhlaw an uor hle in ka hriet a. Thalai members sunga in ngaizawng ei tam chun thalai ei hrat nuoma, thalai ei hrat chun kohran an hawi ti hi an hril hluong hlaka.Nu le pahai hlak chu kohran hminga luphum ngam ei ni tawl leiin ei kohran (KTP) hming leia ei nauhai zana khawvar vang vanga sin anthaw tlang chu ei lawm em em hlaka. Sienkhawm kohran hminga ei nauhai zan sawt tak tak inrimtaka an sinthawhai chu a rawng bawla an I ngai Lalpa Pathien lungril ava na thei awm de aw ka ti lem hlak.
Hieng ka hril lei hin KTP activities le inchukna ankal ani a tia mi ti rek naw hram inla ka nuom a, KTP activities le inchukna hi 100% ankal naw ka ti nuom a. Pathien nauhai reng reng chu ei nia um Krista hin thaw ding chin le thawlo ding chen hi ami hril zinga, Ama Hming leia ei chan rawn po le malsawmna tamlemin a mi vur nawk hlak si. Sienkhawm Kohran Hminga Thalai activities mani tisa inhawitirna dinga students tam takin ei hmang leiin ei career in a sietpui chau niloin ei Kohran le Pathien Hming a sie pha lem hlak a nih.
Hienga students tam takin Thalaipaawl activities a hun an khaw ral hlak ti hi a hriet am ani ding Pastor nuhmei pakhat chun a naunu college kai dinga hmun danga a fe ding chun, “Bawinu nang chu KTP le HSA a hai zun hmang thak naw raw” a tia an ti chu! Chu nu chu a nu’n chuong anga ancha ani ti an mi hril lei chun ka lungrilin a khawsak chu ka en deu zing hlak a. Pathienni zat hin hostela inthawk suokin tlangval le an in fawr hlak an tia, kei khawm tlangval le Restuarant a beer an dawn ker ker lai ka mit ngeiin ka hmu chu!
Vai ram hla deu, kohran le khawtlang i thutchil phak lova ei i tir ei nauhai ruok kha chu kohran, khawtlang le KTP activities ni taloin an zalennahaia inthawk setanin nasatakin suola a thuoi lut hlakin ka hrieta. Mihriem hi aw, nu le pa le kohran i hmu phak lova ei hang uma ei kuta pawisa tel a hang um chie chu lungril le nungchang hi nasatakin a danglam thei a nih.
Student tam tak chu Unau kan ni ti a an ngaizawnghai le inhluo kawp ka hmu ve nuol ta a, in em chu hluo kawp lova karkhat/karhni dam an ngaizawnghai bula um hlak khawm hmu ding an um nuol bawk. Vai ram khawpui liena cheng an ni leiin an fashion khawm a’nsang lei am ani ding, annawle an thuomhnaw man ding aiin lekhabu an inchawk, annawleh an pasie deu leia thuomhnaw man ding an neinaw lei, nunghakhai hi thuom mumalin an inbel naw em em el a. Nunghakhaiin an kawnga an i khitkhai ve bawkhai te chu kekawrte ti ding hlaka a lien deu si half-pant ti ding hlaka a chin taluo bawk an nuhmei nina thupzo tawk tawk ding kekawrte bun an ching a. An zakuo hakhai khawm te chu lungsiet a um hlea, bra ti dinga laklaw zakuo ti dinga chin taluo deu bawk an nenehmur thup zo tawk ding zakuo an hak ngun hle bawk. Khawpuia um anna a pawi lem, tlangvalhai tading lem chun an bula leng anhoi hlein ka hriet.
A lum lei am ani ding annawle Vai ram khawpui nungchang; lekha an tiem hi ka hmu tawl ngainaw hlea, lekhapawi indeng (zat 10) inchu chu an thiem thei ngawt el. Zan dar 3/4:00 am chen chen Facebook le zat 10 inchu a meng an ching lei chun zing dar 11/12 vel a tho hi  changkangna pakhata an ngai ani leiin college fea class lak chu an regular naw hlein ka hriet.. Hienga inpawl hlimhai hi Vai ram khawpui nun le an habit ang deua um ani ta leiin le a lum em em bawk leiin thingpui an dawn ngai rak nawa nunghakhai khawm phing indil raka Beer dawn kar kar an hrat tawl hmel hle.
Hienga khawsa students hai hi a tam lem chu Pastor/Upa/kohran le khawtlang thuoitu nau an tam hle. Veng tieng an hung pha hlak chu nu le pa le kohran khawtlanghai lai chu Beramte ang chara khawsa nawk thei an nih. Chuleiin nu le pa khan an ringzo em ema thil suksuol theilo ding hiela an ring ani leiin mi’n an thatnawna an hril an hriet pal ani khawma an thluknaw leia an demsiet tuma an ngai leiin a hretuhai kha an hnam lem nawk pei si!
Ei veng tieng mi tam tak chun Call Centre, Company le sin dang dang thawa um nunghak/tlangvalhai hi ei ngaisangnaw em em ela, nun mawilo taka khawsa ding anga ei zuk ngai tawp leiin ei nauhai thaw dinga ei ditnaw ziet khawm ei hril hlak. Ani ngei anni rawi khawm nunzie mawilo taka khawsa tam tak chu kei khawm ka hmu ve nuol ta hlaka sienkkhawm studentshai ang lawm lawm chu an ni nawh. An sin a rik leiin an sawl thei em em a, imu takngiel khawm dittawk an hmunaw am ani ti ding hielin an sina an buoia studentshai angin nun lelo taka khawsak na hman dingin hun an hau ve naw. Chun, an i hlawsuok pawisahai te khan an insung a kei ding ve tlat chu tie. Studentshai ruok hi chu an sinthaw ding (College/lekhatiem) ding inthlada a nu le pa’n harsa taka an i thawn pawisahai te kha hmangin nunzie mawilo taka khawsak an inchuk lem si!
Pakhat ekche lawm ekche ani si, students popo ka tina ani nawa, students tha za tam tak lai mi pakhat/pahni nungchang mawinaw leiin students hming a suksiet hlak si!
Job chun, ka nauhai hin thil suksuol pal hlau rawi an tih-‘pal hlau’ inlau lei ringawt khawmin nitin pumrawhmang inthawina hun a nei hlaka.Thlin le thlin lova ei i tirsuok ei nauhai khawvel pal dan hre thak lovin nu le pahai hin kohran ei lo invawi lawp lawpa. Ei nauha’n thiemna le sorkar sin invawi nekin ei i ngaisang em em Vai ram khawpui nun suolna chi tinreng  invawia hlawsama intieng an hung inlawi pha Pathien KONA ei lo in dawng tira Bible inchuka ei tir nawk hlak si! Khanghai te khan ei kohrana Lu an la hung khai nawk pei ding ana maw…..! Bible inchuk dinga kona ei in dawng tir theilo thenkhathai ruok te kha chu Mission Teacher le kohran fethlenga NGO’s ei indin a hai te hin an sin ding ei zawng puia, ei kohran inlawina in an sin ding an pek theinaw le sin pe thei ding kohrana ei inchawm kalang zak el si!
Aaaa… hril nuom a tama chu hun el sien sienkhawm vawikhat char la hei ti nawn nawk ka tih, nu le pahai hin midangin an nauhai state danga an tirsuok lei ela neinaw sa sa a nauhai tir ve tawk tawk tuma ei intlansiekna hi in ennawn hram inla. Professional Course inchuk ding a ni ngawt naw chun Vai rama inchuknahai hi ei Manipura inchukana inhai neka anlo tha lem taluo bek bek ani khawma eini rawi chun ei hlawkpui pha taluo bek bek kher naw. Ei nauhai Pathien hre mi, mi takinning, taima le tumru anni ruok chun Vai rama inchuk khawm a tha a Manipura inchuk khawm a tha bawk. Vai ram khawpui liena inchuk hi chu tlangval hmelsie le ngaizawng hmuzolohai tadingin a tha, asanchu venga an hung pha ngaizawng hmu pha na’n an hmang nuom vieu.
(2 July 2011)

No comments:

Post a Comment