TUMTÀR - L.Keivom

He has made me his target.

-Job (16:12)

            June 1, 2012-a inthok khan Baibul (Delhi Version-2007) ennon sin ka tran a, tluong taka ka thaw thei chun December 2012 a zo hman ka tum a nih. Chu ka ‘target’ zo thei ding chun ni danga zing nisa suok ruol, dar 7 vela sin ka thaw tran anga ka thaw chun thil thei lo a ni naw khomin thil harsa tawp ding a ni leiin, zing dar 5-a tran a trûl a. Delhi tlanga zing dar 5 chu Churachandpur-a zing dar 3 ang a ni a, inhma tak a nih. Tuta Delhi Version hi phêk 1700 chuong hret, thumal 8,65,754 umna a ni a, ennon zoa references le footnotes sie vong pha chu phêk 1800 chuong ni dinga hisâp a nih. Thla sari sŭnga zo ding chun ni tin a tlawm takah phek 10 bek zo a ngai. A khikhawkna chu, a chânga fe pur pur thei hun a um a, thu mal khat amanih sentence khat chaua hun sawt tak ei intăng tlat chang a um bok. Chuong laia pakhat chu ei bi ding a nih.

Tumtăr

          Hi thu mal hi tiemtu threnkhat chun an hmu charin mak tiin a umzie ngaituo nghal mei an tih. Tiemtu threnkhat ruok chun a umzie hre naw hai sien khom bengkhon loin tiem liem an ta, thil dîlsût nuomna le peina (curiosity) an nei naw leiin an bu fak tui dawn inhnikna khak buoi chuong naw nih. Chu chu thil chîk mi le dîlsût mi le mi naw khawvel indanglamna chu a nih. A tlângpuia ka hmu dan chun, a tam lem hi a hmasa nêkin a nuhnung pawla mi ei nih.

            Saptrong hin khawvel a rŭn nasa leiin, hnam tin hin ei tronga Saptrong chekpol hi ngaiah ei nei a, a Saptrong chie ei hmang naw khoma “I hriet—blah blah blah” ti bêka sentence tin ei khàr naw chun seramu ei thŭr ta nawh. Ka darling chen khoma a hmang ka hriet zeuh zeuh tlat!  Kei ruok chu hmang ka la’n sŭm hrăm hrâm. Hriet naw kâra ka lo hmang palh chăng khom a um el thei..I hriet!

            Ho angreng, ho teu si lo chu, mani trong ang hiela ei hmang tah thu mal inlet hang harsatzie hi a nih. Saptrong hre nuol tah, i bula nupui ruol khah, “It’s not fair” ti hi mani trongin hang inlettir la, zaa za deuthaw-in, “A fair nawh” tiin inlet an ta, Saptrong thu mal an hmang ti khom ngaituo kher naw ni hai. Nupui pawl an inkhawm a, inkhawm thruoitu zawna indon chu, “August thlaa ei mission field-a ding target ei fulfil am?” ti dam a ni nuom khop el. August, mission field, target’ le fulfil ti dam chu eini trong tuolleng ang hiela ei ngai le hmang a ni ta a, ei tronga inlet trŭl khomin ei ngai ta nawh. Chu chu tuta truma ei thupui thruoitu chu a nih.

            Ka Baibul ennon fe peiin Joba 16:12 ka hung tlung a. Tuta hmang laia “Ama chun a mi thlŭr bing a” tia a thu kawk tum anga inlet hi Saptronga Baibul threnkhata chun, “He has made me his target” (NIV) “Set me up for his mark (KJV), “He set me up as his target” (NRSV, NEB, ESV) tiin an sie a. Chu chu BSI (2005) le BFW suta chun, “Ama inchikna dinga chun a mi sie ta bawk a” tiin an sie ve ve a. Mizo Tronga mi, BSI sut (2005), tu lai tronga inleta chun, a umzie tak ni dinga an ngai angin, “A chhia zawng zawng min bûrbun ta” tiin an inlet daih thung bok a nih. Baibul chàng inang ni si, a kawk tum khom thuhmun vong bok sì, inlet dan hieng lawma a danglam el hi, bawk doma ngaituo tham chu a ni hrim hrim.

            Kum 2005 April-a Joba lekhabu ka’n let laiin hi lai thu hi ka buon hrep ta a. Hi thu hi Joba hril, Elifaz thukhawchang a donna a nih. Joba chun a tuorna po po chu a chunga Pathien kut thlàkna niin a ngai a, mit khap kar khom inthla loa enthla a, ama chu bitum le thlur bing ngat ngatah a ngai a, chu chu Saptronga an inlet dan umzie tak chu a nih. Hi taka a thu chabi chu ‘target-a hmang’ ti a nih. An leh, Saptrong thiem naw khoma mani trong anga ei hmang el tah ‘target’ chu iengtin am inlet ta’ng ei ta?

            Khâ hmâ le tu chen khoma ‘target’ ei inlet dan tlangpui chu ‘inthemthiemnaa ei thil sai   le kap fuk tum, inthemthiemna, ei thil tum chin hrim hrim’ ti a ni ka ring. Sipaihai chun silai kâp thiem an inchŭknaah an kăp ding thil an tăr a, chu chu kăp fûk tumin an sai a, an kap fŭk tum tak, an thil tăr chu a nih ‘target’ an ti chuh. Chuonga an thil tăr, kap fûk tuma an inelna chu ‘inthemthiemna’ ti a ni a, inthemthiemna chu target tìna a ni nawh.

A hmaa ei tar lang tah Joba 16:12 kha 2006 khan lo chai hrep tah lang khom, tuta truma ka hang bi nawk hin a thu umzie ringot ni loa ‘target’ ti tlukpui thu mal hmang ngeia inlet chu trûlin ka hriet a. Ka dap ngiela chu a tlukpui le kawk chie eini trongah a um naw leiin ‘tumtăr’ ti hmang thrain ka ring a. Chu thu mal thar chu a hrilfiena angin hieng hin footnote-ah ka sie a: “‘Tumtăr’ chu Saptronga ‘target’ an ti, inthemthiemnaa kăp, per, dĕng le khâw fûk dinga inchikna an tăr hi a nih. Thil tum, tlung le hlen ngei dinga ruot le sie tina khom a nih” tiin. Saptronga a kawk inangpui, tekhinna (metaphor) anga an hmang chu ‘goal’ (gawl) a ni a, chu chu ‘tiem, tum, tum-ram’ tina a nih. Futbawl an khèl phaa an tum tak chu gawl-a pĕt lût a nih. Kum tin bu phur 300 nei ei tum leia chu dinga thrang la dinga ei intiem kha ei target le ei goal, ei tumtàr hlen ei tum lei a nih. Chu chu kum iemani zat liem taa ka trongkam ser ‘hmathlir’ leh inzomna an nei a, sienkhom ‘tumtăr’ chu ‘hmathlir’ tìna a ni nawh.

Ei thil thaw tum, thaw le hlen ngei dinga ei hmaa ei sie le tăr, ei bitum ding ‘tumtàr’ (target) hi threnkhat chun ‘pholêng’ leh umzie thuhmun an sawn a, sienkhom a ni nawh. ‘Pholêng’ chu bil an kam chănga a chim le a chim naw hrietna dinga thinglera inchikna an tàr, dannarain thingpek vàr a nih. Chu thingphèk chu thinglèrah an khit de a, bil leh hruiin an thlung mat a, bil kha a chim pha leh pholeng kha a kei thlak a, rala inthoka an hmu ta naw pha leh bil a chim tah ti an hriet a, vè dingin an fe hlak a nih. Hringnuna entirna amanih tekhinna (metaphor) anga an hmang phâ leh hma tienga beiseina mi lo hmuoktu ding hrilna a nih. Buonglienkung hlaa, “Beiseina pholêng mi târpêk la, zui pei ka ti che” a ti ang kha a nih.

‘Tăr’le thu mal dang keikopin trongkam thar tam tak ser thei a nih. Chuong laia ka trongkam ser pakhat chu ‘tărlăr’ (advertise) le ‘tărlărna’ (advertisement) a nih. Chîk taka i bì chun Saptronga mi nêkin lam a olsam lem bakah a umzie a fie lem bok. Hmar tronga ka lekha zieknaah voi iemani zât zet ka hmang taa chuh a ûksak ei um naw amani ding, tu khomin an hmang zui ka la hriet nawh. Mizo tronga ka lekha zieknaa ka hmang chu ni sien a hlutzie man nghal an ta, a ram phêkin tu hin chu hmang tang an tih. Kum 1980-a Arabian Notebook-a trong thar ka ser suok, ‘biekzin’ (pilgrimage, pilgrim) chu Inchuklai Nun-ah a hung suok a, tu chen hin u ve au ve ti ka la hriet nawh. Chu artikul chu kum iemani zat hnungah Mizo-Lusei trongin ‘Meichher’ ah a hung suok a, thla sawt naw te sungin Mizoram a fang suok a, chu trongkam chu lekhabu hminga hmang khom mi iemani zat an um tah. Eini laia lekha ziek chu mithi khuoa tlanginsam ang a nih.

Trongkam ser dan

          Tronga hma ei sawn ding chun hrietna le ngaituonaa hma ei sawn a ngai. Hma ei sawn ruolin thil thar hrilna ding trongkam ei ser thar pei a ngai bok. Mihriemin hma ei sawn ang peiin ei thil hril khom a chieng deu deu a, a chieng ding chun trong hmangraw thar chieng lem le fie lem ei nei le hmang pei a ngai. Kha hmaa hlatzie inkhinaa ei nei, chawhma lam, ni khat lam, ni  thum lam ti vêl kha a kilometer zawngin  chieng takin ei hril ta a. Vairik, sunchang, vaimim tui suong hun, unau hmelhai, leng hnot suok arkhuong, khuontevik ei tihai kha a darkar biin ei hril lem tah. Chuong ang bokin thil danghai khom. Thil thar a um pha a hrilna ding trongkam thar a pieng naw thei nawh. Chu hrilna dinga trongkam thar ei ser chu mumal nei taka ser a poimaw khop el. Trong hi hnam darthlalang a ni leiin a trong neitu zie le kalchar a put ding a nih.

            Ei trong hi thu mal tin umze nei (monosyllabic) le ziek dan inang khom ei lam rik dan zira umze hrang hrang nei (phonetic) trong a ni a. Trong dang, entirnan Indo-Europeon trong hi thu mal tinin umzie nei loa thu mal inbel khawma umze nei chauh (polysyllabic) trong a ni a. Trong ze inang (monosyllabic) a inthoka trongkam ei haw chun thu mal hrang hrang siemna dingin hmangraw trangkai a ni thei a; polysyllabic tronga inthoka ei haw a ni ruok chun ei haw băk trongkam dang a pieng thei nawh. Kong danga hril chun, ei trong ze inangpuia inthoka trongkam ei lak chun tê a hring treuh thei a, polysyllabic tronga inthoka ei lak a ni ruok chun chî a thla thei nawh. Chuleiin, trongkam thar ei ser ding hrim hrim chun ei trong zie ang put trongkam amanih thu mal ei hmang a ngai. Ei ta dinga trong ching Saptrong dam hi ei lak lut treuh chun polysyllabic trong a ni leiin ei trong zie damten chĭm dal a ta, a tawpah chĭm hlum a ta, a chǐm hlum der naw khoma trong ze dang daih hung suok a tih. Tu ngei khoma ei trong nasa taka chokchawrawitu chu Saptrong Baibul King James Version thlêka Lusei tronga an inlet, a ngiel a ngana ei lo inlet sawng hi a nih.  Hi Baibul hi ei thlarau sandamna dinga ei trangpui a ni khomin ei trong phŭmna ding thlăn chotu a ni a, a mi sop hnè khop el. Chu chu hre thei lo le hmu thei loa ei um zing chun, inngaituo chieng a hun ta khop el.

            Delhi Version inlet kan tran hlim khan Baibul her hongna dinga a thu chabi poimaw zuolhai ei nei le nei naw kan dap hmasa a. A hmasa takin, ‘worship’ ti hi ei nei naw phot a. A aiah ‘chibai bûk’ ti dam an lo hmang mei mei a. Ei hang sui chieng hlak chun Chinese tronga thlarau an biekna trongkam ‘lîbai’ tia hung suok niin a’n lang bakah ei thiempuhaiin ramhuoi an lo biekna trongkam a na, Pathien bieknaa  hmang ding chun a fûk thei nawh. Chuleiin, trongkam thar ser thrain kan hriet a, Pathien chawimawia biek a ni leiin ‘chawibiek’ ti hih hmang a ni a. A tir chun ei inkhawr hle a, tu ruok hin chu Delhi tlanga chun sŭngpui nau nina ngirhmun a chang tah a nih. Chuong ang bokin nunghak thienglâm (virgin) ti hai, lemder/lemderna (hypocrisy), biekzin (pilgrimage) ti le a dang dang ei mamaw ang peia ser an ni bok.

           

Chuonga kan tran laia thu mal hmang dinga ka dit naw le indik loa ka hriet chu ‘inthâwi/inthâwina’ ti hi a nih. Judahai khan an Pathien Jehova an biek a, ran le bu le bal a kuomah an inhlàn a, sienkhom an inthâwi ngai nawh. ‘Inthâwi’ hlak chu Kanan mi hnam hrang hrang, pathien dang le milim be mihai an nih. Ei pi le puhai khom ramhuoi kuomah an lo inthăwi hlak a, sienkhom Pathien kuoma ruok chu an inthawi ngai naw a, lawmthu hrilna le dawvankaina an nei hlak chu inthawi ti loin ‘sakhawhmang’ an tih. Pathien kuoma hlànbiekna hi inthawina a ni naw leiin hi trongkam hi peihawna a dang, indik lem hmang ka rot a. Sienkhom, miin mak an ti talaw ding vêngna leiin, a hmaa an lo hmang hlak ‘inthâwi’ ti trongkam hi rin deuin ka hmang zui a. A  hnung peiah, hieng ang trongkam indik lo ei hmang hin a hmangtuhai nunah, an hriet loin kakhawk trium tak a nei hlak thu le chu chu ei kristien nuna ngei khom hmu ding a tamzie ka hung hriet suok pei chun Pathien tak le inzoma ‘inthawi’ ti trongkam hmang chu thieng loa ngaina ka hung nei nghet a. Chuleiin, tuta ennon sin thaw mêka hin ‘inthâwi’ ti hi Pathien le inzom thil a ni chun ‘hlànbiek’ tia thlak vong a ni ta a, an kawl vela chêng Kanan mihai le hnam dang dangin an milim pathien an biekna le inzom chauin ‘inthâwi’ ti trongkam hi hmang a ni tah.

Trong sukhmasawn le sukphuisui thua enton tlak nia ka hriet chu kum 1898 laia an indin tah Royal Institute of Thailand (RIT) hi a nih. Thai trong indik taka an ngai, an lal sungkaw trong vong hring le suklàr dam, trongkam thar an hung ser suokhai hmang dan ding dam, grammar le diksawnari siem phuisui pei le sut dam chu an mawphurna a ni a. Khawvel hmasawnnain thil thar le trong thar a hung phŭ suok le thruoi pei hai chu a tlukpui ding Thai trongin an ser pei a, chu chu Tv, radio, chanchinbu, inchukna sikul le university po po le sorkar ofis tinah hmang dingin an sem dar a, thla tawite sungin an tronga an lo nei reng tah angin an hmang a, Thai trongin nei naw an nei nawh ti ding khopin an intodel a, television-a an thil puong dam hi ngaithla inla, Saptrong leh an chekpol nuoi ve nawh. Eini rawi chu trûl loa khom Saptrong leh chokpol ei tum trawk trawk. Chuonga ei thaw chun a chokpol nawhai nĕka mawl changkang hreta inngaina ei nei..I hriet!

Tlangkawmna

Ei thu bula bok kir nawk inla. Joba lekhabu hi khawvela classic literature ropui laia thrang sa ngei ngei, lekhabu hmingthang hmasa Homer ziek Iliad & Odyssey anga hla zieranga ziek, zirtir nei, Saptronga didactic poem an ti chi a ni a, thu var le inril hmanga insêlna buonzawla an inbeina a nih. A ziektu hriet a ni nawa chu mi naran kutsuok a ni nawh ti a chieng. Khâng hun laia hieng khopa thu le hlaa mihai an lo insang el tah hi ei ngaituo chun, eini rawi, kum za vêl chauh ziek le tiem khawvel la paw hman chauin an kutsuokhai tiem tlaka ei hang inlet thei hman hi chu, thil mak a tling ve ti naw thei a ni nawh. Ei thupui inthlungna, a hmaa ei tar lang tah Joba 16:12-13 chu tuta ennona hin hieng hin inlet a ni a. Duthusam a tling naw dea chuh, a ziektu khom hung tho nawkin, ei trong thiemin hang tiem sien, a lû a suk bek bek tho ka ring. Ei trong le thu le hlain hma a sawn takzie inkhi nuomhai chun BSI & BFW sut leh tiem kop dingin ka fiel bok.

Joba 16:12-14

12 Hadam taka ka um laiin,

Aman a mi sop ziel a,

Ka rîngah a mi rĕk a,

A mi pot nâwi neng a.

Tumtărah[1] a mi sie a,

13 A thal kaptuhan an mi’n huol a,

Indoina hrim mi nei loin,

Ka kalah a mi kăp tlang a,

Hnuoiah ka mît a bun dok a.

14 Voi tam a mi chĭl sop a,

Râlpui beiin a mi bei a nih.

 (August 18, 2012 Delhi)

---

[1] 16:12 ‘Tumtăr’ chu Saptronga ‘target’ an ti, inthemthiemnaa kap, per, deng le khaw fuk dinga inchikna an tăr hi a nih. Thil tum, tlung ngei dinga ruot tina khom a nih.