Senvon Lânû -Vanlallien Pulamte

Senvon Lânû

-Vanlallien Pulamte

Kum 1996, October ni 16 zan chu zan dang hai nekin danglam bik rieuna  um in ka sungrila inthawk chun hrietna ka nei a. Hi zan hi Lirlaizan (Fullmoon) a ni bawk leiin tlangval nunghak leng hai khawm chun tin zai rel harsa an ti tlang hle a. Senvon Lanu zunngai le ngainobeina chun kei chau kan awk nawh ti chiengtakin hi zana inleng a hau dana inthawk ngawt khawm hin an hriet thei.

Daihnai buthak ang el in inzingûtin a  inlenghai chun sumphuk an hung sir ri deu zing chun ka lunglai a khei deu riu a. Asan chu a zing el a Vairampur fe ding ka ni leiin a thara biethu inhlan ka nuom leiin hun remchang le hun fienriel kan pahni chau a neipui ka nuom a. Sienkhawm ka ta a la ni bik si nawh, Vate vuonglai a la ni tlat leiin zaleng dang hai  sira hnawlin an runsang an hung kai ding khap theina ka nei si nawh. Lengdang val tin nghakin Taptebula chun amawngtawkhawn inchan in ka ṭhung det lal a.

Rawlthar ruol khawm alang a changin an ti zawnghai in ah leng ngam silovin khawlai dunga Sawrthlapui thlangkawlrawna an herliem ding inpamtak pumin Hmar hlasakthiem Pu Pawlsiemlien in ‘Sawrthlapui le siar engin’ ti thiem taka a sak chu ngai in an tlep thla ngawi ngawi a. Vengsaka Dari inleng hai khawm in Sawrthlapui thlangthla ding Perkhuong ṭingṭang rema zaia awiin lungin leng hmel em em a an kîu vawng vawng ri hai chu ka zuk hriet thei a. Panthlang tieng ka zuk ngha chun papuitebawp ruol khawm Sawngka a ṭhungin titi khaw chang an sep mam mam a, a zinga Haflongṭei sîk dinga inlawm an rawt thu hai dam an hril a. An vanglaini a Sawrthlapui eng ruoi hnuoia mi u hai tangbela hun an lo hmang dan hai dam an hril mawl mawl a.

An chawrsawnga ka hei dak chu Senvon Zopuitlang dumngula Sawrthlapui tlangin inno nghuola a zuk khaw a tlang in zam phei rui chu ka zuk hmu thei a. Thingthupui zawnga ka ruolhai le tuon kan relna tlangphei Vairampur a kum iemani zat ka zuk um hmangsan ding chu ka ngaituo chun ka khuo a suk sawt zuol ngei. Zopuitlanga hin kum 1827 khan ei pi-le-pu hai in Sikpui Ruoi an lo hmangna hmun a ni leiin a ruktakin ka lung asuk leng zuol hle in ka hriet a.Iengpo khawm nisien Senvon Lanu ka ngaina lei le a zun ngaiin a mi zim lei am a nih ding hieng lawm lawma a a tlangtluona Senvon Zarkhawpui ka suoksan rin el hi.

Kei khawm a zing el a Vairampur a thiemna Runsang (College) kai a fe ding ka ni leiin Senvon Lanu induthawtakin ka leng a. Sawrthla eng ruoi hnuoia Senvon Zarkhawpui ka zuk thlir chun rangvain de uoi in a zing el a singkhuola thiemna run bela ka suoksan el ding ka dawn vel chun namen lovin Senvon Lanu zûn le kan vangkhawpui ngaina chun a mi phuor vel a. Dawnlungruka kimten hma tieng hun ding ka dawn vela, Tuthlaw le Chemtum culture ringawta nau-le-te enkawl chu ka pieng phungin zo in ka hriet si nawh. Senvon Lanu hmangaiin thlakhla hle langkhawm hun thar le hun lawmum khawvel thara chuongkai a khawvel tukvera ring rawl dawk ve ding chun ziekfung chela khawvel hmasawnna fawng hum ve a ṭul si a. Chu ding chun ka ngai le hmangai hai phalloten ka mangtha a tul si a. Hla phuok thiem ni ve lang chu, ‘Tinkim tui ang ka dawn seng nawh, siengkhuola i ṭhanglova thiemna run sang bêla ṭuon ka hang rel el ding chu’  ti in khek suok ve mei ka tih.

Hun le ni hai hlak chel ding ruol lovin Vankhuo insiengtira siemtu khuonu’n a ruot angin  an liem si leiin, chung Sawrthlapui khawm riek run rem dingin thlangkawlrawn a inherliem tumin thlang a lo tla ṭep tah ti ka zuk hriet suok chun; Senvon Lanu ngai hle lang khawm ‘mangṭha’ ti a ṭul el chu an tah si maw! Hmangai hai le hun hmangkawp hlutzie dam a min ngaituo suoktir rum rum a. Khawvel hunbi vawngtu ni lang chu hi zan kher hi chu ka suksei deu ding bah! Ṭhuoitu ropui Joshua rawia ral an do tuma a hmelma hai a hnena dinga Nisa le Thlapa Aijenan ruoma la ngir zing dinga a Pathien a ngena formula kha apply ka nuom ve rum rum el. Phallo le inthla harsa ti tak pum chun kan in mangtha ta hlawl a.

Ṭin malam a kan run lamtluong ka hraw lai chun ka lungril in ‘Sakhmel darzam ka tawng changni hin chinlem ka nei thei nawh Parte. I zûn leng ngai hin fam ka chang hiel el awm. Siemtu khuonu hin alo van duongfuk ngei che deh aw! Nang a singzotu reng hi vankhuphnuoia hin pieng nawk thei an ti maw; Nghaknu zaleng dang tam hai sienkhawm ka thlang che nang chau Hmar lanu. Hun le ni inher danglamin sik-le-sa inthlak danglam sienkhawm ka hmangaina che a danglam ve si nawh. Senvon Lanu Zarkhawpui mawitu; dam vawng vawng la hlimtakin dar ang ei lan tawng nawk ding a nih’

A zing October ni 17,1996, chu ni danga kawl nisa a hung suok ang bawkin saktieng kawlrawna a hung inhersuok a. Senvon Lanu maksana Vairampur a thiemna run sang kaia ka hun ka hang hmang el ding ka ngaituo chun; ka lungril popo chun Senvon Lanu inthla harsa a ti em leiin, kan vangkhawpui suoksan zai ka rel thei naw a ni deu takin ka hriet. Luoithli nula ringumna famkima inthuoma ka ta ding chau a ringum a hun lo hmang dingin biethu kan tiempui zo chau khawm ni sien, kan kar muolzapui in a dang ta ding thu ka ngaituo chun a zûn ngai do zo thei ding hin kan ring thei mawl nawh a. Chuonga beidawngtaka kan ngaituo tlep ngawi ngawi lai chun ka pa in, ‘I fena ding inhnung i tih’ ti a vin deu hleka a mi hung ko chun ka har ta zawk a.

Zingkar darli chun Tipaimukh a inthawka  Lawng fe ding hnawt chun tlanbahrikin Tipaimukh pan chun ka suok tah a. Ka nu in lampuia ka hme ding le ka bu fak ding a mi fun peka. Khawfîng a chat deu chau a la ni leiin a lan thim ruoia, ar an la khuong chul chul a. Zingthlifim hrang del del kara, saisente ka ni laia inthawka ka tuolchaina le, darkar 8 hma el a ka lungdumtu le tudang leng dang ngai lova laituol kan lengna kan vangkhuo zalamphei ka hraw lai chun; ka lungril mi thla a Senvon Lanu le athiengte a Sawrthlapui eng ruoi hnuoia nau ang kan inlawmlai chu; Sinema (Cenema) puonzar a fietaka milim a hung inlang ang hin a hung in lang uor uor a. Khuo a lan thim lai chun kan khuo a inthawkin kan suok a. Rintak le khawsawt tak pumin kan vangkhawpui hnungtieng sawnnin Vairampur panin ka suoksan tah a.

Zingkar dar sari chun Tipaimukh kan tlung a, chawl khawm chawl hman lo chun lawngin kan insut thla ta nghal a. Tipaimukh a inthawk lawnga kan chuong lai chun ka lungril in thil tam tak ka ngaituo a. Tuiruong damzuoi a a luong ka thlir zing lai chun; Pawl thum kan chuk laia ‘Tui luongin tukhawm nghak a nei nawh’ ti chu ka lingrila a hung inlang a. Senvon Lanu ka hmangaina hi ar ang invaipuiin khawsawtin damlaini ka hmang zo el ding ka ngaituo chieng chun patlingnaw rieu a inhrietna ka nei a. Tui luongin tukhawm nghak a nei naw ang hrimin tleirawl lai inhmangaina nep zo lova inawk tam tak um in, hun lo takin an innei a; nu le pa hai ta dingin harsatna an siem a, chu chu hnam in thanglien pei ta ding khoma thil poi tak a ni thu ka ngaituo tah pei a. Senvon Lanu jun dozo lo hin Val ka tlep thla el ding ka ngaituo chieng chun fak tling lova kan chukna ka tawp el ding chu tlangrel ka dawn zo awm si nawh a. Kan khawtlang ṭhuoitu hai inhnemna, Senvon Zarkhawpui mawitu ding le ka nu le pa tlumte thlir ka ni si! A zun leng ngai hin chin lem a nei si nawh. Hringnun tluonglam hrawlthiem harsa ti khawp hiel in a ni maw mi U zuna ka lo uoi el ta chu! Sienkhawm ka damsan le khawvel ka hluo nasan chu lekha inchuk hi a nih ti ka lungrilin ka vawng  nghet tlat a.

Lawng khandar a ṭhungin vapang ramhnuoi zing dup kara sirva leng ruol hlimtaka  an inchik sup sup ka hmu chun ka khuo a suk sawt zuol ngei. Ka taksa Lawnga um sienkhawm ka lungril le ngaituona ruok chu Senvon Lanu darkar 12 vel chau liem tah a hnung tieng sawnna kan mangtha pui kuomah a um lem si. Ka lungrila ka lawng chuong a um ngang naw leiin lawng chunga ka lawn a, ka dairy ka phawr a Senvon Lanu lekhathawn ding ka ziek tah a;

To,

Lunglai hluozotu,

Senvon Lanu

I zûn phura kan vakvaina lamtluong seiin, i zûn leng ngai khawm thlakhla zo lova singkhuola ṭuon rela, thiemna run sangkanlawi hin chung khuona zarin umzie la nei ngei a tih. Leng dang tam takin biethu inhlânin in rûn sang hung kai hai sienkhawm lo ṭhang fan fan rawh aw.

Chungkhuonu zara lungphang lo hin  a sur a sa tawn tlang peiin; kei chu kan chukna hi tawp san zai ka rel thei nawh. Ei hnam, ei ram ka enin santu ngaiin a khek rawng rawng niin ka hriet a . Nang hmangaiin thlakhla hle lang che khawm, siengkhuola thiemna run lawi zai ka rel si naw chun, tu in am ei hnam in rieng hi san suok a ta? Tipaimukh biel ka enin ka bei a dawng a. Jinnam Valley N.C.Hills a Hmar nauhai ngirhmun ka hmu in ka lungril fei a sun angin a na ngawi ngawi hlak a. Mizorama Hmar hai del chin khuo hai ka mit ngei in ka hmu in; Nuhrawn naudawn in sawrkar thuneitu ha’n an sawisak a nih ti inhmai ruol a nih si nawh. Hieng ang lawma harsatna le beidawngna ruoma ei hnam a tla lut el tah hi ka ngaituo changing arukten lungruka luoithli ka nûl hlak. Ka hnam hmangaina le kan vawina hin iemani châng chu ka hmangaina che hi a hlie khu hiel hlak in ka hriet.

Kan chukna thei tawp tak meu suoa ka thaw fan fan hi, ei ram le hnam ta dinga thaw ka nih ti mi lo hriepui la. Nang le keia ta ding chaua lekha inchuk ka tum nawh a, ei hnam ta dinga inchuk ka nih ti mi lo hrie pui mawl rawh aw. Ka pu (ka nu pa) hai hi mi khawsa thei le miṭha sungkuo  an nih a. Mizorama MNF buoi tan 1960 lai dai a pawisa haua hril an nih a. An hunlai chu an khawsa thei leiin MNF rallien ti leiin kum 1964 khan Senvon ah an hung inpem a. Ka pu  (ka pa pa) hai hi ei vangkhawpui Senvon khuoa Khawnbawl Upa hiel lo kai thei an nih a. Ka pa pu hi Senvon khuo sattu laia ṭhang ve niin an mi hril bawka. Sienkhawm kei ruok chun ka puhai ropuina le an chanchin hi hril hril ka tum nawh a. Kei an tupa hi ieng ang mihriem am ka la hung ni ding? Ti hi ka thupui le ngaituo tak chu a nih.Kan thlatu Leiri haiin Senvon khuo kum 1827 khan an lo indin thei chun, kei an tupa hi ka pu hai khuosat i keng naw khawpa lekha thiem ni hi ka tum a nih. Vairama hin nei neinaw lang khawm, ka hausakna Krista ringsanin Bengali mipuihai kara hin Rose par mawi tak angin ei hnam ta dingin ka la par ngei ding a nih.

Aw! Ka hmangai, leng dang tawnna khieng i mi awisan el ding ka dawnin tinkim tui ang ka dawn seng nawh lunglai a na. Sienkhawm, sienkhawm, Gospel in a tlungchil mihriem le hnam hai chu Education in a bawzuipeileiin an chang kang zat zat a. Chu Gospel i tlungchil mihriem ka ni si a, education inhnikna hin ka lungril sungrila inthawkin a mi tur ut ut bawk si. Mani hmasielna le hmangaina singmita inthawka ka thlir che chun, vangduoi kan ti naw thei nawh, leng dang tawnna silpuon ang i hlui el ding chu! Ka ta ding chun Chanchin Ṭha Gospel a hlutaka, a dawttu chu Education hi a ni si maw! Chuchangtu le neitu chu ka lo ni tah si leiin ei vangkhawpui suoksanna nang ka hmangaitak le ngaitak khom thlak hla chang lova Vairampura thiemna run lawi zai ka rel naw thei si nawh maw!

Ka  fe ding zana ei Val-upa hai min thlana thucha khan ka lungril a tawk hle a. Ei hnam mawina le inzaumna chu keini lekha inchuktu hai chunga innghat a nih ti ka hriet nawk zuola. Lekhathiem hnam hmangaitu le Pathien tina neimi ni dinga ka lu chunga kut innghat meu a ei Pastorpa min thla liemna kha; ka ta ding chun Vairampur ka um sung le ka dam sunga kan nghatna lungpui ni mawl raw seh.

Inchukna lei chau a Vairampura um ding ka ni ti chu zinga Nisa suok ding angin hril lawk thei a nih ti kan hmai nawh. Tuthlaw le Chemtum ringawta ka sunghaiin an mi enkawl ding a ni a. Iengpo khom nisien, Lalpa hausakna intawmpuiin hi ka damsung tawite sung chau a kan chukna ding chu an ro ka ring nawh, A ram le felna ka zawng hmasa phawt chun.

Ka hmangaina che hi singkhuola ar ang invaipui lang khawm nang leh inhawitaka run hmun ei leng theina ding a nih phawt chun iengkim kan huom. Leng dang hai sira hnawlin ka ta dingin ringumtakin lo um la. Lekhathiem ni ding hin pum lien le chin thu a ni nawh ti ka chieng tawk leiin ka Confi tak zet a nih.Hlawtlingna par chawiin ei vangkhuo ka hung inlawi lut ngei dinga nih. Naupang chite ka ni lai a inthawka lekhathiem ka lo nuomna lungril le Vai ṭawng innâltaka hmang thei ka lo nuomna chun ka lungrila bu a khuor tlat leiin; i sakhmel tawng lova kum iemanizat sung, ka tading chun kum sang sawm ang ni hiel sienkhawm tuormuolsuo hi mi puitling ka ni ding a nih si chun ka lo thlang hi a tul hrim a nih. Inngaiin inthlakhla hle inla khawm puitlingna nuna ei lut theina ding chun Vairampur a ka um hi a ṭul a nih. Tuor thiem dan lo inchukpei la aw.

I ta dingin,

Hmartlangval.

(Source-ruonglevaisuo.com)