Pages

Sunday, February 19, 2012

Ka Birthday Thusep PATHIENIN MIHRIEM DAM CHEN DING HI A LO RUOT LAWK AM?

   - Lal Dena
            January 11, 2012 kha ka pieng champha a nih a, I am now 73 years young. Kha tuk khan zing dar liin ka thova, Sam Nambar 1-na le 23-na ka tiem zovin, tawngtaina ka nei a.
Ka dam lai khuolzinnaa ka thiltuok le tawnhriethai le inzawmin ramtin ramtang kan ngaituo a. Chu laia ka ngaituonaa hung inlang pakhat chu mihriem dam hun sung inchen lo rup hi a nh. A then hlamzuiin an thi a, a then naupang lai an thi a, a then nunghak tlangval lai an thi a, a then nupui papui hnungin an thi a, a then nawk chu tar kuna dam an um bawk. Thi dan le thina san khawm an ang naw rup bawk si. Chuphingleh hi zawna hin topui thei ta lovin a mi hung mawr a: “Pathienin mihriem dam chen ding hi a lo ruot lawk am aw?”

Thuthlung hlui huna mi hmasahai kha an dam sawt thei khawp el a. Adam  thlahai a tam lem kha kum zakuo chuong dam vawng an nih a. Mehalalel kum zariet le sawmkuo le panga a dam a; Enok kha kum zathum le sawmruk le panga a dam a; Enok naupa Mathusel kha Thuthlunghlui huna dam sawt taka hriet a ni a, kum zakuo le sawmruk le pakuo a dam a nih. Lamek khawm kha kum zasari le sawmsari le pasari a dam.(Gen.5:1-31). An dam sawt thei veng veng khawp el.

Nova hun lai khan Pathien naupahai le mihriem naunuhai an hung innei pawl nei nuoi a, Pathien a lungsen a, “tuta inthawk chu kum za le sawmhni bak dam ta naw ni hai” tiin a hril a (Genesis 6:3). Mi thenkhat chun Pathienin mihriem dam kum a suktawina niin an hril a. Thenkhat nawk chun mihriemhai chu suol hle hai sienkhawm, an simna dingin hun a pek thu hrilna an inkawktir thung. Nova kha kum zakuo le sawmnga a dam a, a thlahai khawm kha kum zathum chuong dam deuh vawng an ni nawk tlat. Ieng khawm nisien, Thuthlunghlui huna damsawt dan kha Adama inthawka Mosie hun chena ei en chun a tla hnuoi tiel tiel a nih.
CHART – I
ADAMA INTHAWK LAMEK CHEN

1000











950





900











850











800











750











700











650











600











550











500











450











400











350











300











Khi a chunga Chart pakhatna khi ei en chun, a tlangpui thua Bible-a mi hmasahai suonlina chen an dam chen an ang deuh thlup a. Suon sarina Enok huna nasa takin a tla hnuoi a, suon rietna Mathusel huna kum sangkhat a hang hnaih thuok nawk a. Amiruokchu, Mahalalel le Lamek huna dam hun sung chu a hung tla hnuoi nawk met ta peih a nih.

CHART – II
NOVA INTHAWK MOSIE CHEN

1000















950














900















850















800















750















700















650















600















550















500















450












400















350














300














250















200











150















100














10

















Chart pahnina khi ei en nawk chun, Nova kha kum zakuo le sawmnga a dam a. Sema kha kum zahniah a hung tla hnuoi dawr a, Arpasad, Sela le Eber hai kha kum zali chuong an dam seng a. Kha taka inthawk khan Serag, Tera le Aron ti naw chu mihriem dam hun sung kha Mosie hun chena tlak hnuoi tieng a pan pei a nih.

Mi tam tak chun mihriem dam chen chu kum sawmsari, kum sawmriet niin ei hril hlak a. Thangsana ei hmang tak khawm Mosie tawngkam Sam Nambar 90 chang 10-na hi a nih: “Kan dam sung chu kum sawmsarih, Hrisel leiin kum sawmriet khawm; Dam sawt chu rimsik tuor sawtna, Lungngai sawtna chauh a ni si”. Mosie tawngkam hi khawvel mihriem le suon la hung um pei ding hai dam chen dinga Pathien ramri khang a ni nawh. Sam Nambar 90-na pumpui Mosie’n a hrilna san, a hmun le hmang (context) chu hi hi a nih. Nambar 14: 29-30: “Nangni laia intiema thang tah, kum sawmhni le a chung tieng, ka chunga chier po po ruong chu thlalerah hin zal a tih. Jefune naupa Kaleb le Nuna naupa Josua ti chauh naw chun, ban phar meuha in umna hmun dinga ka tiem ram chu tu khawmin lut naw ti niu”. Thlalera khan Israelhai kha kum sawmli an invai a. Chu umzie chu Kana ram an lut tawm tep khan Isreal mi Kadesh Barnea an hel tan laia kum sawmhni chuong hai kha kum sawm sari, kum sawmriet dam an hung tling tawl ta a nih. Khang lai huna Israel mi chier le hel hmanghai dam chen hun dinga Sam Nambar 90-na pumpui hi Mosie’n a ziek a nih (Richard W.DeHaan, The Living God, 1967, pp.43-44).  Hi lai huna Israelhai chungthu bik hrilna a nih a, suon thar la hung um pei hai dam chen dinga hrilna a ni nawh.

Mihriem khawsak danin hma a hung sawn dan dungzui peiin dam sawt hun khawm a hung danglam peih a nih. Political theorists, Thomas Hobbes, John Locke le Rousseau-hai ring dan chun a tir chun mihriem nun hi a mawl a, a tawi bawk an lo ti hlak. Amiruokchu, civilization a hung insang tiel tiel a, mihriem dam kum khawm a hung insang tiel tiel pei a nih.

Tulai hun thara lem hin chu thilsiem le hmangruohai a hung changkang pei a, hriselna hlutsakna (health care) tieng hma ei hung sawn pei a, mihriem dam chen kum khawm a hung insang ta peih a nih. Mihriem dam chen hisapna UN (2005-2010) le CIA Factbook (2011) a um ve ve a. CIA Factbook (2011 Estimate)-in life expectancy a siem hi rambung pakhata inthawka sawmhnina chen zuk bi vak ei tih.

                                            Chart-III

                                A telpui                          Pasal                         Nuhmei
1. Monaco               89.73                              85.77                         93.84          
2. Macau                  84.41                              81.45                         87.52  
3. San Marino          83.01                              80.5                           85.74  
4. Andorra                82.43                             80.35                          84.64
5. Japan                    82.25                             78.96                          85.72
6. Guernsey              82.16                             79.05                          84.95
7. Singapore             82.14                             79.53                          84.96
8. Hong Kong           82.04                             79.32                          84.97
9. Australia               81.81                             79.04                          84.35
10.Italy                     81.77                             79.16                          84.53
11Jersey                   81.38                             78.96                          83.94
12.Canada                81.38                             78.81                          84.19
13.France                 81.19                             78.02                          84.54                                                                                            
14 Spain                   81.17                             78.16                          84.37
15.Switzerland         81.07                             78.24                          84.05
16.Sweden                81.07                             78.78                          83.51
17 Israel                    80.96                             78.79                          83.24
18.Iceland                 80.09                             78.72                          83.17
19.Anguilla               80.87                             78.32                          83.51
20.Cayman Islands   80.68                             78.02                          83.39

A chunga figure khi ei en chun ram hmasawnnaah chun dam sawtna chu a kai tung pei a. Monaco khi ei en lem chun mihriem dam kum chawkruol khawmin kum sawmkuo a ni tep tah. Kum 1917 khan King George V-in Britain-a kumza chuong dam po kuomah lawmpuina thirhrui a thawn a, mi sawmhni pali chauhin an dawng. Tu ruok hin chu mi kum za chuong dam sing khat, sanghni, zaruk le sawmli an chuong tah a. An hisap dan peih chun kum 2066-a chu UK-a ngawt khawm mi kum za chuong dam makteduoi zat vet ling dinga ring a nih (Rosie Kinchen, The Telegraph Knowhow, 6 February, 2012).  Ram hnufuola nawk thung chun dam sawtna chu chawkruolin kum sawmthum pakhat an la ni chauh. A hnuoia Chart-IV khu zuk bi nawk ei tih.
Chart-IV
Ram hnufuola damsawt hun.

220. Lesotho                40.38                 41.18                       39.54
221  Zambia                 38.63                 38.53                       38.73
222. Angola                 38.02                 37.24                       39.22
223. Swaziland            31.88                 31.62                       32.15

Kum sangkhat zakuoa inthawka kum sangkhat zakuo le sawmkuo inkara damsawt dan insang dan khawm a tungin a fe peih a. Chart-V-na khu en la, kum sanghni sawm le pakhata inthawk lem chun damsawtna chu chawkruolin kum sawmkuo a hnai khuot tah. Hieng ang hmasawnna a fe hrat pei chun hun tawite hnunga Monaco-a lem chu life span chu kum za chuong ruok a hung nih tah ding a nih.      

CHART - V
DAMSAWTNA INSANG DAN

95
90
85
80
75
70
65
60
55
50
45
40




       1900      1910       1920     1930    1940      1950     1960      1970       198     1990       2011
Source: Deepak Chopra; Ageless Body, Timeless Mind, 1993, p.251 and Wikipedia, The Free Encyclopedia.

            Hieng ang hi thil um dan a ni leiin ‘chu chen kha chen’ tia Pathienin mihriem dam chen hun ding hi ramri khangsa a nei nawh ti a chieng. Amiruokchu, hnuoi hi suolna leiin tawngsephurin a um a, natna chitin reng bawmin a um a. Chuong natnahai chun hringnun  suktawitu an nih. Sienkhawm khawvel thiemna a hung insang pei a, inenkawl dan tha lem le hmangruo tha lem hai a hung suok peih a; mihriem damsawt dan khawm an sang deuh deuh peih ti chu a chunga ei hril ta hai khin an sukchieng.

Mihriemah hin damsawtna le inzawm inthla dan thlur bingna chi (genes/genetic trait)  pakhat a um a. Boston University-ah Thomas Perls le a ruolhai chun kum za chuong dam mi zariet neka tam hai chi/thisen an enfie a; pawl thum an hmu suok: pakhatna, mi tam tak chu kum sawmsari/sawmriet an niin upatna le inzawm natna an nei tan; pahnina, mi dang hai chu kum sawmriet panga an niin upatna le inzawm natna an nei tana, amiruokchu kum sawmkuo an ni chen khawmin an thipui nawh; pathumna, mi thenkhat chu kum za le pasari an niin upatna le inzawm natna an nei tan ti a ni bawk. Chuongang mihai DNA.chu lakhawma an enfie hnung chun longevity drug (damsawtna damdawi) dam la hung siemsuok an tum mek a nih. Iengkhawm ni sien, damsawtna chu malsawmna a ni lai zingin, ei Bible-in ‘rimsik le lungngai tuor sawtna mei mei’ a lo ti hi an dik tak lem awm ie. Hringnun hlutna hi a sawtna nekin a thiltha thawin a buk rik lem ti hre zingin ei hringnun hi thiltha thawnain suksip tum seng ei tiu khai.

No comments:

Post a Comment