Pages

Monday, November 28, 2011

Col Gaddafi Sȗnna


                                         -Thangnuntluong Ralsun
Ningani, 20 October, 2011

            Vawisȗn chawhnung tieng  NDTV  24x7 ka zuk en chu Col Muammar Gaddafi  thi thu le a lim a hung inlang a, lung a hâwng kher el. 
A nih, Lal intlaw (Stupid Dictator)  (invȇt – kawlbun chi chu ni si lo)  hai chan chin ngaituo a, an thilthaw nuizatum tak tak  tapsak kila lo innuipui kȇk kȇk hlaktuhai tading chun Gaddafi thina hi chânna râpthlâk  tak a ni hrim a nih.
September, 1969 khan Libya Lal chu thisen insuo lovin a suon thlâk a, chu hnung chun an lal ta ngat ngat a nih. A taksa hat lai deu khan chu John Travolta  angna tak a neiin ka hriet. Film tieng lo lȗt sien iem  chang a ti aw? 
Tulai hnai (modern)a Lal intlaw tak Uganda ram rorȇltu Idi Amin chu kum 1978-a  a  tlâk hnung khan  Gaddafi hi Dictator hai laia an tlaw lien taka ngai a hung  ni  tah. Idi  Amin  a tluk nawna tak chu mâni le mâni Title inpȇkah a nih. Idi Amin chun ama le ama  hieng ang hin title an pȇk : His Excellency, President  for Life, Field Marshal Alhaji Dr. Idi Amin Dada, Lord of the Beasts of the Earth and Fishes of the Sea, Conqueror of the British Empire in Africa in General and Uganda in Particular,  VC, DSO, MC, CBE. Hmun tina lo tiemtuhaiin an hrietthiem vawng theina dingin ka thei tâwkin  Hmar awnga sie thei po hai hang inlet ka tih; hieng ang hin : Fel le ha chung chuong, Dam sȗnga President ding, General nȇka insang lem Field Marshal Dr. Idi Amin, Hnuoi chunga ramsa le Tuipuia Nga hai Lalpa, A tlângpuiin Africa khawmuolpui-a le A bȋk takin Uganda rama Kumpinu Lalram Hnetu.   Pui vet vet tak a nih.
Kum sâwmli chuong inlal si a ieng leia Idi Amin anga title ropui deu Gaddafi hin ama le ama a’npȇk ve naw am nȋng a ti aw! Idi Amin nȇkin a var lem deu am a ni ding! Am, An tlaw lem? Kum 1969 a Libya Lal Idris a suon thlâk lai khan Captain a ni a, chu zoah Colonel hi tukhawmin an pȇk naw a, ama le ama an pȇk a nih. Mi a entawn tak Aigupta roreltu Gamal Abdel Nasser kha ama le ama Colonel  an pȇk a, chu nȇka insâng chu an pȇk nawh. Chuleiin, mi tam tak chun President Nasser a entawn ni dingin an ring. Title inpȇk tieng uor naw sienkhawm Medal (Tangkapui) in pȇk tiengah hma a lâk nasa ve thung a. Dictator a ni hma Captain chen a tlung khan indonaah vawikhat khawm hang si lovin Libya Tangkapui  (Medal) insâng tak The Medal of the Great El Fatah (1st Degree) chu Dictator a  hung ni hnung chun a ma le ama an pȇk a. Chu cho chu an nawh, sipaihai an huoisenna le an thilthaw hat leia chawimawina (Decoration)  le Tangkapui (Medal) an hlaw hlak  pariet zet ama le ama an pȇk a, chuonghai chu ama tading lieu lieuva a hmusuok le a siem suok an nih. Hi thil hi hril a hlawna tak a ni a, an tlâwkna suklangtu tak a hung ni hrim a nih.
A  chan chin ni lovin an tlâwkna la hang sui dep ei tih. UNO Assembly 2009 khan thu a hril a, minute 15 sȗng hun pȇka um chu minute 100 zet thu a hril. UNO inkhâwma bawk Gaddafi chun, “USA President John F Kennedy tuolthina kha sui ni raw se, UN Security Council hi Terror Council ti-a ko ni raw se,” tiin a hril. USA President  Ronald Regan le khan vawikhat an inhmu thiem naw a, Regan chun, “Khawsak tienga mi invȇt tak chu Gaddafi a nih, Ui invȇt (Mad Dog) a nih,” a ti a; Sienkhawm,Gaddafi chun President Regan chu ama nȇka invet lemin a hmu ve tlat thung.  Tu’m an intlaw  lem ding aw!  Chu khȇlah, ama ngaituona ni ngei a ta, kum 2008-a Africa khawmuolpuia ram khat Lal  (Monarch) iemani zât an inkhâwm a, chu taka chun Gaddafi chu “Africa  Khawmuolpuia Lalhai Lal,” tiin an puong bawk. Chun,  Omar Mukhtar (1862-1931)  chun Italy mi Libya rama colony siema sumdâwnghai chu rawi indinin an lo do hlak a. Italianhai chun manin a rawihai mit hmuah an khai hlum a. Kum 2009-a Italy rama Gaddafi an zin umin Mukhtar a lim chu a rȋngah hi angin a awr a, chubâkah; Mukhtar a naupa tar takel ta chu Italy rama hin a huoi bawk. Ieng lungril am a put nȋng a ti aw!  Kum hung upa-in tar hung hnai ta sienkhawm a lungril a la tar naw ni ngei a ta, nikum laia Wikileaka khan a hung chuong ve a, Ukhranian nurse pakhat châkum deu (voluptuous) leh an inthawp deu rân thu hmu a ni bawk.Inchung sâwnga riek ngam loa sâwng hnuoi tak (ground floor)a riek hlak le tuipui chunga vuongnaa vuong ngam loa hril Gaddafi  hin awngbau nuizatum deu deu iemani zât a lo sâk suok a, tlâwmte hang târlang ei tih. 1. Nuhmei chu a pui khawm lo nisien a chal khawm lo ni raw se, inthlangnaah ngîr dingin chanvo (right) a nei  (A woman has the right to run for election whether she is male or female). 2. Facebook khap ding khawpa  intlaw ka ni naw a, a hmangtuhai lungina khum ka tum lem cho a nih. 3. Hnuoi chung po poah Libya ram ti naw khawlai khawm mipui roinrȇlna (democracy) a um nawh.
Ama thlâktu ding  ei zawng hma-in  ama anga intlaw, a ruol û (senior) deu hai chan chin la hang zep sa vak ei tih. Cuba ram Dictator Fidel Castro chu Cuba rama Communist Party Central Committee inkhâwm hun-hawngna dingin dârkâr 5 sûng veng vawng thu a hril zie hlak. Mak thei ngei!
Kum 1990-a USSR  a kawidar khan rorêltu intlaw tak tak iemani zât a suksuok hai laia mi, a danghaiin intlâwk tienga an el phâk naw damsûnga President tum  Saparmurat Niyazov, kum 1990-a inthawka kum 2006-a a thi ni chena Turkmenistan ram rorêltu chun thla hminghai (i.e. January, February, etc.) chu ama ngainat zâwng lekhabu hming le hlaphuoktu hai hmingin a thleng vawng. A nu piengcham (birthday) chu National Holiday-in a siem, vûra siem Lal In (Ice palace) a bâwl. A ram sûngah pasalin khâkhmul (beard) an hla a khap, ha mel (ha tlawng ta) haiin rangkachaka ha an siem a khap, TV a nuhmei thupuongtuhaiin make-up an hmang a khap bawk. Iengleiin am? Pasal tadingin nuhmei chu make-up hmang lo khawma hmêlha  le châkum saa pieng a ni leiin.
Ei pansak tieng aw!  Kum 1962 anthawka kum 1981 chena Burma ram rorêltu (dictator) Ne Win chu mi pakhat (numerologist)in a vângneina number (lucky number) a hril pêk a. Chu number 15, 35, 45,75, 90  hai chu Pawisa note (currency note) in a siem.   An leh, Col Gaddafi ai-awtu ding chu tu’m ni tang a ta? Nangin i dit tak (âwm i ti tak) lo thlang el rawh.
Zimbabwe ram Dictator Robert Mugabe chun March 2003 khan, “ Tu chen hin Hitler ka la ni zing. Hi Hitlerhin thiltum pakhat cho a nei : A mipuihai tadinga indikna, a mipuihai tadinga thuneina insâng tak, Zimbabwe ram independentna khawvêl ihrietpuina, a ram hausakna hmang dinga mipui chanvo pêk.  Chu thil sukpuitling chu Hitler ei ti chun vawisâwm Hitler ning ka tih.” tiin a lo hril ve. 
Central Africa ram rorêltu Bokassa chun ama le ama hieng ang hin title an pêk: His Imperial Majesty Bokassa the First,Emperor of Central Africa by the Will of the Central  African  People,United within the National Political Party, Leader of the Movement for the Social Evolution of Black Africa.(Lal Ropui tak Bokassa Pakhatna, Central Africa mipuihai Ditthlangna leia Lal Ropui tak, A ram mihai Political Party-a Inzawm khâwm, Africa rama Midumhai Hmasâwnna dinga Nawrtu Pâwlhai huoitu). Bokassa hin Napoleon entawna ama in sukropui a tumnaah kum khat sûnga a Lalramin sum-le-pai a lam suok hmun thuma hea hmun khat (1/3) a hmangral ve hmak.
Papa Doc Duvalier, Haiti ram rorêltu chun a ram sûnga ui dum (black dog) po po a râwt (that) hmak; Ui duma inthawk ama khingtu an hung suok a ring tlat leiin.
Khawvêla nunghâk hmêl ha tamna taka  hril; Venezuela ram President, Hugo Chaves, tulaia Cuba-a Cancer natna inenkawl mêkpa chun kum 2006 UNO General Assembly-ah, “ USA President George W. Bush hi Setan a nih, vawisûn chen Khawhri rim a lân nam zing,” a ti ve huoi.( Khuo pakhata Pathienthu hriltuin khawlai dunga thu a hril zo chara a ti hlak angin, ek awk mai a, zawng tilmu ei ti khum di’m a nih?). Venezuela President hmasa tak Simon Bolivar ( Daulakuan le Gero Murty inkâra Simon Bolivar (Marg) leh inmatna an nei am?). Simon Bolivar hi  thi dân pângngâi (naturaldeath) a thia ngai a ni a; kum zahni vâng a thi hnungin ni khat lai el khan Hugo Chaves hin a thlân an cho suok tir a.Simon Bolivar a ruhai chu thei patâwpin a ap khum a. ‘ Simon Bolivar hi misuolhaiin tûrin an vaihluma nih, a vai hlumtuhai hi hrem ni raw hai se,” a ti ve kêk.  A vaihlumtu hai hi hrem thei thei dingin an la dam di’m aw!  
Korea ram tieng aw! Kim Jong II, North Korea Dictator chun Margareth Albright, Bill Clinton huna Secretary of States kha a lo star  hlum vâng, sienkhawm a zâwl thlûk naw ni âwm tak a nih. A mipui (North Korea mipui) hai kuomah Korea ram sûnga khawmuol (khawsiet-le-hat thuah) thu nei phâk hielin an hril. Kum2010-a football World Cup Tournamentah North Korea Teamin an khêl ha naw leiin South Africa rama inthawka North Korea an hung vuong tlung charin Vuongna fîl (Airport)ah North Korea  Team memberhai chu mani nakâwr seng inkei tirin dârkâr khat sûng nisa lum hnuoiah an ngîr tir. 
Thla kuo pumhlûm deuthaw Libya  sawrkâr le helpâwlhai an indo a. August thla khan a Lal In ropui tak el chu hluo ngam ta lovin Gaddafi chu a tlânsie a (ama chun tlânsie inti lovin tlânha an ti lem hlau). A pieng-le-mûrna Sirte-ah inbi hmangin thla hni zet helpâwlhai chun sahliem hnawt takin an hnawt thlûr ngat ngat a. Vawisûn khan an bîkhmangna tuihawkkawr (drain)ah an phawksuok a. “Mi kâp naw ro, mi kâp naw ro”  tiin a ngên lawm lawm a. Sienkhawm, a ke pahniah an kâp a; a hringa manin siel angin an sawi hlum der a nih. Ama lainatu le a zâr lo zo hlaktuhai  chun, “ An thawdân saw en ngam ruol a ni naw ie, a lu an lâk dân a na ie,” ti ngei an tih.               
                                                              

No comments:

Post a Comment