Khuolzin Châm Sawt-III - William Banzangte

Rawvakawt a inthawk kan inthawk dawk nawk chun a lo thimbut der tah. Thal lai ni sienkhawm hliepthukhur niawm fahrana a kumpuia chirdiekin a’nkhum hmun hni lai kan tlan tlang a tul leiin muongchang deu hlekin ka fe pui a.

Senvon lampui kan paw nawk chun Parbung tlangval pahni hin thimtham hnuoiah an Pulsar Bike hi an lo khel rat rat a. Ka zuk ngaiven chun a head light siet leia an tlan mumal thei naw thu an mi hril a. A hnung tieng ruok deuthaw a tlân kan ni tho leiin load kaia chuong ve el dingin ka ti leh an nuom naw a. Pakhat a hung chuong a, a ruolpa chun kan motor head light tawmin kan hma hmaa chun a tlân pei a. Chuonga iemani chen kan tlân hnung chun a mi hei-artuhai bossnu, Senvon pana hung chu, kan intuokpui a. Hun tawite chawlin an status an la zuk in update zawk a. Chuongchun, mani hmazâwn senga do le râl tukdâwl dinga theitâwp suo dingin kan inthe nâwk ta a. Ka mi phurhai khawm chu an phûr thar hle’n ka hriet.

            An tling vei chun Parbung khuo tading bik chun tui saplai an siemthat ding thu dâm an hril mal mal a. Parbunga tui ngirhmun harsat zie chuh a zu sir taphawtin inhmai lo a an hril a nih. A khawkawl vêl vadungte tui chawina’n hun le tha tam tak an sêng hlak a. Nupui kâwng kâwi rak ta hai dàmin kilawmetar 4 dâm litar 20 bur sipa tui an zuk phur teng teng chuh ei en liem vawng vawng ringawt el a nih. Hril ding a vâng nuom khawpel. A vântlàng mipui hlak chun ngaiah an nei zo ta’m a ni ding, hmu thei a hma la tum khawm ka la hriet chuong nawh. Kum 10 liem ta lâi nek khan an tui harsatna chun a lêt tamin zuol tieng a lo pan ta ni’n ka hriet. Khaw hrang hrangah khawm hi harsatna hi a um deu fur bawk. Eleksawn tâwm a ni leiin a che thei deu le parti thila buoi zuol deu hai chun an parti sumin an inchâwk thei a. An nuhmei le nau hai khawma an âwl pha deu. A che theilo vêk hai tading chun hadamna ding a um chuong nawh.

            Parbung a’nthawka fe a Lungthulien lût tâwm lâi hin “Thing Kuong” vadung an ti hi a um a. Chu chu hi khuo pahnihai châwmtu tak a nih. Tuidâwt a la in motorin an phura, khaw sungah an zawr hlak a. Motor nei hai tading chun sumdâwngna tha tak a tling phâk ve. Litar 500 chu chéng 100-130 vêlin an zawr thei a. An phur pei sûng phawt chu a’nchaw nuom an um zing ti dingin a um. Amiruokchu, a phurna ding bûr an nei seng naw bakah thil danga an motor an sawr khan a hadam lema, an sum lam a na lem bawk leiin tuia sumdâwng tak tak chu an um nawh. Chuleichun, a sum a um khawma tui chu nuom hun huna inchâwk thei a lan naw a ni chuh!

            Tum khat hi vadungte tui châwia kan va fe tum chun motor pathumin an nghak a. Pakhat phur khawp indawna ding ringawt khawm khan hun a lak sâwt khawp el. Naga ha’n economic blockade a Manipur an rêk tuma Mizoram thautui zawrnaa thau nghak hun lai ka hriet dawk vawng vawng el. Motor pakhat phur ding litar 6000 dâm dâwt pakhat anthawk ankhaw dawk har har chu a tuonrang naw khawpel an naw. Iengtik am a bo ding ti lungrila pai pum lem khan chuh a pût naw a ni tak. Hi vadungte tui ruok hi chu a kang ngai naw leiin ei nghak pei phawt chun ei chang ding ti a chienga a zie tak a um. Tuidâwt pakhat chau a an lâk a ni leiin insil nuom hai po po khawma an nghak seng a tul a. Ka thahnemngai chun a vêl nâwk tieng motora an thâl sûng insil nuom hai lo insilna khawp a tling leh ti’n ka kutin tuikhurte ka lo va huot a. Mi pakhat bêk chun sawr awm tak an na.

            Vâwt thlâk ni a hnai deu deu chun boruok ansâng deu deu ti ding khan a um a. Gâwp khawm a thla tha deu deu. Pâwl ram kha ieng ram ramin amani a hung thlak a. Nit danga inbie zen zen lo, biek in inkhâwmna lampuia an intuok châng khawma inhmu ngai lo hai khawm bâwm khatah an luong khâwma. An titi mawl mawl deu zinga. Khing tiengpangah ruok chun nit danga thu thar hla thar in hril tawn zing zing hai kha hmelhrietlo iengin an inmel dèk dék bawk. Rihau nei mang loa kil khata inthawka lo thlirtu tading chun boruok hung insieng le inthlakthleng dan chu inhnikum ve tak a nih. TV sirial en ang deuin, a dawtah iem a hung inher suok ding tia dâk fân a awl khawpel.

Kampên le “In mi vâwt tling chun chu chu kha kha thaw pêk kan ti cheu” ti hun bituk a hung tâwp chun kandidêt hai khawm an awfis hai sir kuolin last faiting an nei a. An thuoihruoihai chun a hrât tak an ni thu le an tling ngei an ring zie hai an hril mawl mawl zinga. Inthlang tâwm tak khan chu an tling deu seng a nih. Amiruokchu, ralthuom siethla a hadam el ding chun râl an la hrâng leiin inthlang ni a hmalak dân dinghai an phan zing bawk.

A ni a hung tlung meu chun a khaw phêk kha studio lien takin anchang a ni tak. En nuom a tamin kawng khatah anhawi chum chum hle. Kei khawm vawikhat in ti lengtul rak hnungin ka vâwt ka thlak phutna ding a ni leiin inhma deu meta fe dingin kân siem a. Ka U Sansuok chun kandidêt laia a tan tak pa chu vâwt dingin a min chah a. Kei ruok chun ram le mipui ta dinga tha taka ka ngai bâk chu vâwt lo dingin lungril ka siem nghet zuol sau a. Ka ruolhai ka zuk hraw malam tawl ka ti chu an vâwt an lo va thlak zo deu vawng tah a. Chu phing leh nunghak thenkhat zuiin pâwling bût, Parbung High School tlâng panin kan fe ta a. Romantic deu hlekin vâwt thlakah kan fe a ni chuh!! Einchh!! J

Kan tlung chun mipui kâwi dulin an lo intlar tah a. Ka va zawm ve nghal a. Iemani chen kan intlar sûng chun a luong liem pâwl chu vawihni vawithum hung thlak hman khawm an um nuol chu tie! Sipai le pawling staff ha’n fimkhur taka an chek bakah, agent hai khawm an um tho si, iengtina an thaw thei am a ni ti chuh ka hriet phâk lo thil a ni tlat. Ka thlak zo chun mi khawsak thlirin tlâng pêr lai chun ka ngir a. Parbung mizie an ti vet hi chu in hriet tâwl tho ka ring. Ze tin, râng nuoia um kan nih. Hi ni khawm hin kan chi a kim rêk hle. Vâwt thlak dinga hung mêk le a thlak zo hai an kat nuk nuk lai chun sir khatah perkhuong le lo concert pâwl, a concert pa lo pam pawl leh, a then an hming zawng pâwl, a then vâwt pakhat neka tam nei hai lo tiem pâwl leh. Tar, makhata lâwn thei ta lo hai khawm motor in an phur khâwma, pâwl tin ami chuh an mi le sa, vâwt thlak dân hre lo hai lo thangpui dinga diuti an um thap zing bawk a. Thenkhat chu a mihriem lo inchu pâwl khawm an bo nawh. “Kan motor a kan va phur a na; ieng lei in am tlâng sip a tlung phingin in chang ding?” “Nangni’n kan mi le sa hai in lo phur a ni chu teh!” A du a da a tam nuom khawpel. Amiruokchu, a tlangpuia en chun vâwt thlakni chu umnikhâma lênglai chên ni ang deu in a fe a, inhawi ve tak a nih.

Vâwt thlâk zo kan inlâwi chun ka nunghak zui hai chun insilah an mi fiel a. A tui harsat leh, thaw taluo nei mang lo a ina insil hieu kha inthlahrung a um deu leiin fe ding chun kan insiem a. ‘Tuivamit’-Parbung khaw lût tâwma kawfi farm hnuoi laia um-a insil ding chun kan inthawk tah a. Parbunga kan um lai khan hi tuivamit sir lai hin zâwngta kûng hni kan lo nei hlak a. Chu chu ka pa lo thawkpui hlak Pu F.Tuothang Songate hai le kan intâwm a nih. A zâtna ve ve pea kan inchawk tâwm a ni lei khan kan remchâng ang dungzuiin kan va lo pei hlak a. Khâng lai huna khan ei ramah zâwngta a la tam tho a khawm ni bâng a tih, ‘in lo ngun bik; keini kan chang tlawm’ ti khawm a um ngai nawh. A lo hman hman khan kan lo a, kan hme sêng lo khawm kâwm li/nga chêng khat bi’n kan zawr hlak. A lo inman cher cher khawpel.

Kum khat lai khan kan zâwngta hai chu a bul hni’n an thi ve ve ka’n pâm kher el. Ieng hri lei rêng am a ni ding ei rama zâwngta khâng zozâi khah a rém zo vâng a, tuhin a hung um nâwk met met chau a nih. A tam hun lai deu a ramvâk inlâwi malama ram zâwngta mansapui sip sipa ei hâwn el hlak hun kha chu tienlai a lo inchang zo tah. I.A-pa lo tlâng hnuoiah ka pa be-ai châng kam ka va zui tum kha ni’n ka hriet ram zâwngta kan hung hâwn khah. Kan be-ai châng kamna chu a khân hle a. Varihaw ri a um leiin a suka kan zuk kam kha atungin kan hung ve nâwk nghâl a; ka pa ring ang rêngin varihaw pakhat chu a lo inkhâi liei hman a. Ka lâwm luot chun ka pa pâi ding khawm phal lo in inkhaw ém ém khan ka hung khâi tung a. Ka lo tawrkawnâwng ve bawk leh; inkhaw tak chu nih. Khâng lai khan ka pa’n Mantu Biri hi a la hâwp hlak a. Ramah kan suok châng lem hin chuh thokâng zâmna ding a ti’n inzing itin a hâwp hlak. A kei hlak chu a tlangram naupang inhuot ve tak ni ta châwk chuh a hnunga chun a ziel bawng chu khu vet vetin ka pak ve deu sên zing bawk. Nasa ve tak chu ka nih J.

Chuonga ka pa ziel bawng khu vet veta ka pak lai chun ram zâwngta kûr tuka ra hi kan paw fûk leiin ka pa chu a chát chata, “En rawh hi zâwngta ra dàn hih” ti pumin ka tieng a hung ngha thut el a. A mi man dawk teu tei  a ni ie! Mi zuk man dawk vei sien chuh sazei ka hmu hieu ding chu na, a muk tho a nih. Ka pa chu a lerah a hang luia a ban phâkna chen chena chun a hung ngâwr a hnuoia chun ka lo lo zet zet a. Mansapui bip talin chu zâwngta chu kan hâwn sa ta a. Kan hlawtling hle. Tu ruok hin chu hieng ang ram zâwngta khawm hi a vâng ta a, huona an chìng hai khawm a thi mahla le an phun thar tlawmte chau hmu ding a um tah. Hi lei hin, hmun dang chu hril lo, Tuithaphai ruoma khawm zâwngta a to ta èm ém a nih.

Hieng po po baka hin, thil hlui ngaina mi ka ni bawk leiin tuivamita insila kan fe ni khawm hin kan zâwngta lo umna hlak hmun hi ka la zuk thlir vawng vawng a. Ngaituona tam tak a mi pêkin ka hriet. An lo ti nama’n, thil hi ei sukhmang hma chun a hlutna tak tak ei lo hriet phâk naw rawp a lo nih. Tuta ei la nei hai hi te leh! Ieng chen am ei ta an lo ni ding maw! A hlutzie hre a ei neisun sun humhalna châng ei hriet si naw chun tuin am eini tading el chun mi hung humhal pêk a ta? Tuithaphai ruom sûnga ei leilet ei thet sup sup dâm hi hnam dang ha’n an la hung inchâwk pei chun ei thi hma’n a kakhâwkin mi la hung deng hman mei a tih. Tipaimukh Dam an hung bâwl pha iemana ei chan ding? Ei ram, Mizoram sûng ngeia khawm ‘refugee’ a brand ei ni ta chun a dawtah iem hung ni tâng a ta? Kul chim hnung indin thar nêk chun a chim hmaa a sietna lai siemthat chu a awlsam lema, a him lem bawk. Zuk ngaituo nawn hman tam.

Vâwt thlâk ni zingah chun, ka pu’n biek in hmun dinga a pêk kan inpui hmuna an bâwl, EAC biek inah ka’n khâwm veh a. Inkhâwm tin tâwma puong ding tulhai puongna hun an hawng chun kan naupang laia ‘Thangluoite’ kan ti hlak Pu Thangluoi chuh a va ngir dawk hlet a. Ama hi a khawsak rêl dân le thil ngaituo dân mi vântlângin an hrietthiem phâk naw lei am a ni ding, mi’n dangdai deu meta an en, naupang ruol khawma chu anga kan lo biek le pâwl hlak a ni a. A in hluo lai zawr thlawnga in thar bâwla insawn kuol hlak mi a ni a. Iemani chena inthawk khan Imphal tieng a lo inpêm ta a. Kandidêt pakhatin vâwt thlâk ding leia Imphal a’nthawka a hung thuoi a nih. Hi nia a thuhril chun a mi them hle el. Hmar nauha’n pawlitiks ei ti ve bawk, ei eleksawn fe dân le a keihnawi thilhai pawrche zie a hril a. Chu nêka pawi le ei la thawhla pei lem ding chu a vântlâng mipui hai lungrila tûr intu a ni zie dâm a hril bawk. Ama tawngbâuin, “Ei lungril hai a pawrche ta em em. A vântlâng hin Kristien inti siin Pathien timi ei vâng ta hle bawk. Pathien ei ti ta naw leiin ei ram a tâwla, ei fâk khawp khawm ei ngâ zo ta naw deu deu a. Chu hnung khawma simna lungril réng rèng ei put chuong naw leiin Pathienin ei ram hi a la suk tâwl deu deu ding a nih.” Thudik ei hril phât hin chu hril sap ding a vâng thei khawp el maw…

Inkhâwm kan tin chun tuol pârah ruol hlui thenkhat leh kan inpâwl tâwl a. Chu lai tak chun helikawptar a hung inri vung vung a. Ka ruol hai le chun kan in ena, kan innui ver ver a. Kan naupang laia motor hung taphawt hnawta lo kawp hlak kan ni a. Helikawptar a hung tum châng lem chu klas lâk laklaw lai khawm nisien, hotuhai phalna lak a ngai nawh; a hawnin kan khêk indura kan tlân dawk el hlak kha ana. Chu chin lai nun liem hnung chu lungrilah a suk thar leia innui kan nih. Kan lo thaw hlak dân angin EAC School tlâng tieng chun helikawptar en dingin khêk pumin kan tlân kai a. Kan hlim hle. Chu helikawptar chu ballawt box phura hung hi a ni a. A vuong liem chen kan thlir zo chun ramtinah khawlai kan lêng kuol tah a.

Chawhnung tieng chun ruol dang dang khawm an hung khâwm mar mar a. Ruolcham inhmu khâwmna a’nkhât leiin bufak tlang kan lo rawt ta hrim a ni a. ‘A mit nei’ hme ding zawngin khaw dung khaw vâng kan fang kuol a. Tlângrama chu sum a um khawma a ieng sa sa khawm “do kilo” / “char kilo” ti a nuom ela inbûk tira zuk inchâwk ding a um naw leiin thaw rei a ngai a. Vawk that an uma, kan va ngaivena chu kan chang ta naw a. Âr kan zawng khawma a um chuong bawk nawh. Amiruokchu, a vangneia siemin ui chal intuoi tha pet pawt el hi inman deuin kan hmu khiet a. A neitupa chu ka ruolhai le inpaw tak el an lo ni leiin a’nro ngam naw leia kan lâk ni takin ka hriet. Kan hung kei phei chu a mi hmu taphawtin min sem pui an tum vawng a. Keini ang bawka ruolcham insuk hlim tum thenkhat lem chun a hrápa min khawi pui an tum a. Keini hlak chu lo thei lo a thuoi ngai nu le nau thenkhat le lem chu kan tlâwm sie bik si naw leiin kan remti thei naw a.

Ka ruol pahni hai chu an nuhmei ha’n nau an vawn leiin thisen insuo an ngam naw a. Kan hme ding chu kei, a tlangvâl tak chu an min hlap hlum tir a. Buoi nak naka kan buoipui lai khawm chun min sem pui beiseia mi hung chìmbuoi an la um deu zing a. Kan indai naw ding leia kan pêk thei naw thu kan hril hnung khawma thenkhat chun “pava no hni bêk mi sem ro” an ti naw leh “in suong hmin phât thlang khat mi’n tem tir ro” an la ti ta fan bawk. Kawng khat ka ngaituo leh mak ka ti tâwl deu thim a. Khing tiengpang ka ngaituo ruok chun an ni khawm inchâwk ding an nei naw lei chau a khânga an mi hung vêl a ni lei khan inphalam um ka ti nâwk letling lem a. Nuom hun huna inchâwk thei ding sa, artui, bawnene, fâk le dâwn chi hrang hrang, naupang inthang lai hai mamaw zâwng dâm tam tak an hmu phâk ve naw hi chu thil pawi tak a nih. Hi ngirhmun siemthatna ding hi lampui ei dap pui an tul takzet ni’n anlang. Ei MLA neisun hai hlak ngaituo le buoipui ding tul hmasa an la nei met hlak leiin a ram mipui hai chu term tâwp tawmah an hung ûksak phâk nâwk chau hlak si.

(KCS-IV a Sunzawm Ding)