Pages

Saturday, October 13, 2012

Dengue, Malaria & Chikungunya - Dr. Janet L. Stephens



            Delhi khawpui ah boruok a hung dei ţan met tah a, ruo hai khawm a hung sur tlawm pei taha. Amiruokchu, thokang an hung pung ţan lem a, chuleichun thokang se leia natna-DENGUE, MALARIA le CHIKUNGUNYA hai an hung um ţan met met a nih.
Tukum, 2012, hin chu Dengue leia na an tam rak naw khawm a nih el thei. Nisienlakhawm, Malaria leia na hi kum hnih, thum laia inthawk khan an pung ţan a, a tam lem chu PV (Plasmodium Vivex) lei a ni a. PF (Plasmodium Falciparum  leia khuosik khawm an um zeu zeu. Chikungunya – khawm hi virus lei a nih a, South India tienga natna um hlak a nih. Hi khawm hi kum hnih, thum lai vel a inthawk khan Delhi le a se vela hai hin hmu ding a um ţan ve tah a nih.
Dengue’ hi virus hrik lei a nih a. Hi virus hi chi 4 a um. Hi hrik hi thokang chikhat ‘Aedes’ in a pai a, mihriem hi natna lo invawi lai a se hnungin, mihriem dang a se nawk pha leh, natna a hung siem hlak a nih. Hi thokang hi , ‘Tiger mosquito’ ti khawm a nih a, a san chu, a pum le a ke hai a ţiel lei a nih. Thokang hi an intuia inthawka, an puitling chen sung hi ni 7 vel a nih. Tui faiah an intui nuom a. In sung, mihriem chengna hmun, inthim lai an cheng nuom a. Tui tlawmte intlinga hai an intui thei a nih. Chuleichun, in kawl vela tui intling- cooler, bel, flower pot, plastic no/ bag, motor tyre, hmunhnawk intling, inchunga tank, inbawlna hmun, etc a hai hin an tam a. Ruosur zo hin an pung nasa hlak. Sun lai mihriem an se nuom hlak bawk a nih, abiktakin, zing khawvar inţan le zantieng khuo inthim tawmin.
Natna inlang dan tlangpui chu hienghai hi a nih-
1. Khawsik ni 2 a inthawka ni 7 vel chen
2. Lu na , mitmu na, pangkham,ru le chang na
3. Pang a hai chi te te a sen (rashes) hung um
4. Hnar, bau, zun, pang a inthawka hai thisen a suok thei a, ek khawm a dum thei a nih. Nuhmei hai chu an thi put a tam thei bawk a nih.
5. Phing na, luoksuok,
6. Luhai, khuomuol hrelo, Blood Pressure in hnuoi, so them mumal theilo, thlan suok rakrak, etc.
Mihriemin a vawikhatna a nat hin Viral Fever pangai angin a na a, thisen suok, BP in hnuoi, ti hai a nei ngai rak nawh. Vawihnih an vawi nawk hin , a taksaah a hmaa, antibody lo um sa le tuta virus lut thar hin reaction an nei a. Chuleichun Platelet , ei taksa a thi suk chat tu, a suk tlawm a, nuoi khat nekin a hung tlawm hlak a nih. Hi hi dan naranin khawsik a inthawka ni 3, 4 hnungah, a tlawm ţan hlak chau a nih. Amiruokchu , Platelet hi darkar 6 danah an siem thar nawk pei a, chuleichun mi tlawmtea chau Platelet hi an hnuoi vieu hlak chau a nih. Hi baka hin, Thisen zama inthawkin Thisen tui (Plasma) a put a, Thin, Mit (gall bladder), Chuop, etc hai an vung hlak bawk a nih. Hi lei hin thisen zamah thisen tak a tam ta lem a, Haematocrit level a hung in sang a nih. Thisen zama hin tui (Plasma) a tlawm tak leiin, BP a hung in hnuoi a, so (Pulse)  khawm them mumal thei loin a um hlak a nih. Ei hriet dinga pawimaw em em chu Dengue Lo Na ta sa hai khawm kha, Virus Chi li an um leiin, an na nawk thei a nih.
Khawsik ni 2 vel a re hnung chenin, thisen zama inthawkin plasma hi a put dawk nuom a, platelet count khawm a la tla hnuoi hlak. Hi lei hin, khawsik a re hnung ni 3 vel chen, Platelet count le Haematocrit nitina en a ţha. Dan naranin nat sung hun hi ni 2 a inthawka ni 7 vel chen ani tlangpui.
A. INENKAWL DAN-
Dengue fever sukchieng na hi Mac Eliza test a nih a. Hi test hi khawsik inţana inthawka ni 5 hnungah thaw ding a nih. Rapid Antigen Test khawma khawsik inţan tir hin thaw ve thei a nih a, anachu, hi test hi virus dang leia natna a khawm a positive thei tho a nih.
Dengue virus thatna dingin tu chen hin damdawi le vaccine hmu suok ala ni nawh. Platelet count 20,000/cumm chen a ni khawmin, BP a pangai a, thisen a suok/put naw chun, iengkhawm inlau ding a um nawh.
1. Um hadam a pawimaw.
2. Pang suk deina dingin –Paracetamol (500mg) puitlingah darkar 6 dana pek thei a nih. Puon deia pang dep ding. Aspirin, combiflam, etc fak lo ding.
3. Oral Rehydration Solution (ORS), tui, thei tui, etc thei ang anga dawn ding.

Hienghai hi a um chun Hospital pan vat ding:
Phingna dam thei lo, inluok nasat leia chau, taksaa inthawka thisen suok, pang chite tea hung sen(rashes), khawmuol hrelo, inthlan nasa, zun a tlawm, lu hai, thuok insam, khawsik nihnih, nithum vel a re hnunga khawsik hung um ţan nawk, etc.

B. INVENG DAN-
1. Tui intling, hmunhnawk reng reng pei ding kar khat ah vawikhat bek-cooler, bel, no, bottle, par bel, etc. Cooler hmang lo a ni chun, in ruok ding. Tui intling pei thei lo chu det deua sin ding.
2. Tui intling pei thei lo chu thau (oil) eg. kerosene, petrol, hair oil, cooking oil- thirhaihaw kartin vawikhat sung ding. Annaw khawma, Temephos granules thirhaihaw khat bawk kar khat ah vawi khat thlak ding.
3. Thokang se laka in veng fimkhur- Thosilen hmang ding sun le zanah, cream(odomos) , coil, electric liquidator(all out, etc), zakuo ban tluon hak, kekawr tluon bun,etc.
4. Thokang insunga an lut nawna dinga kawtkhar, tukvera hai net zar ding.
5. Thokang thatna dingin Spray (Hit, odomos,etc) hmang ding.
6. Mosquito racquet or mosquito zapper(China suok) khawm hi thokang thatna ding chun a ţangkai ve khawp el.

Malaria  leia khawsik khawm hi thokang chikhat Anopheles se a inthawk bawk anih. A hrik hi protozoa chi 4 a um a-chuong hai chu P(Plasmodium) vivax (PV), P. Falciparum (PF), P. Malariae le P. Ovale an nih. Delhi le a se vel a hin chu PV a tam tak a, a dawtah PF a nih. Tukum ruok hin chu PF a khawsik an tam ta khawp el. Malaria hrik thatna ding in damdawi a um leiin, in enkawl vat a ţha.
Hi natna in lang dan tlangpui chu – taksa in dei a hung ti phawt a (cold stage), chun sikinhning (chills) in a hung um a, chun, pang a hung sa ţan a (hot stage), chu zo phat leh thlantui in a buok hlak a nih. Khawsik hi dan naranin PV Malaria a chu hunbi neiin an lang hlak. PF Malaria a hin chu khawsik hin hunbi a nei chuong ngai lem nawh. Hieng baka hin, lu na, um inhawi lo, pangkham, luoksuok, la (spleen) le thin (liver) a sawt chun a hung lien hlak. PF Malaria lem hi chu a thawk hrat a, inenkawl vat naw chun, thluok, kal, etc. a tawk thei leiin ngaitha lo a ţha.
Mihriem thisen zama a hin Red Blood Corpuscles (RBC) a um a. RBC sunga hin Haemoglobin a um nawk a. Hi hi, ei taksa bung hrang hranga Oxygen petu a nih, hi lei a mihriem ei hring/dam a nih. Malaria hrik, abikin PF hin, RBC hai hi a suk kawi a, Haemoglobin khawm hi a suk kawi bawk a nih. Hieng lei hin, Haemoglobin a hung tlawm a, Malaria invawi hai hi enin  an da a, a ţhen lem chu thisen pek khawm an ngai hiel hlak a nih. Thin a tawk lei hin Mitliem (jaundice) a um thei bawk a. Haemoglobin kawidar lei khawmin Mitliem a um thei bawk a nih. Veng tienga mi tamtakin MALARIA LE JAUNDICE hi natna dang dang ei sawn hlak a. Malaria damdawi fa loin, Jaundice hi an enkawl hmasa lem hlak a. Hi lei hin, tamtakin hringna an chan pha tah a nih. Thluok a tawk leiin khuomuol hrelo, kei (seizures), ţawng invai, etc a um thei bawk a. Hieng hai hi a um chun Hospital hnai tak pan vat a ţha.
PV hrik hi Delhi le a se vel a hin chu Chloroquine in a la that thei a, course kima fak ngei ding a nih. Hi bak a hin, a hrik a bo fel vawngna dingin Primaquine ni 14 sung fak ngei ngei ding a nih. PF a hin chu Chloroquine hi a thawk ţhatnaw leiin, damdawi chihni vel bek fak kawp a ngai .
Chikungunya khawm hi Dengue suk suok thei thokang Aedes se a inthawk tho a nih a. A hrik khawm hi virus chi khat a nih. An lang dan chu Dengue khawsik le khan an ang em em a. A danglamna chu platelet a tlawm ve tho de khawmin, thisen put (bleeding) a um ve rak nawh a. Amiruokchu, Ru le chang (joints) hai hi an vung nasa in, ana bik em em el a nih. Ru le chang na hi khawsik bo hnung khawm a thla tam fe ana sawng thei a nih. A hrik thatna ding hin Dengue ang bawkin damdawi a um ve naw a nih.
Hieng ei hril lang natna pathum hai hi thokang se a inthawka inlang vawng an ni leiin, Delhi a cheng hai hi inveng fimkhur seng a ţha.

No comments:

Post a Comment