Pages

Tuesday, March 20, 2012

PI LIANI (ELLA ROSTAD) KHA, (1892-1950) -Lal Dena



Ei rama rongbawl dinga Mingo misawnari hunghai kha United Kingdom le United States of America-a inthok an ni deuh tak a. Khang lai huna ei ram ngirhmun le an ram ngirhmun chu hrilkhi chi khom a ni nawh. An ram inhoi le hnienghnar maksanin eini rawi, ramsa neka changkang met chauh hai lai rong an hung bawl a. Mi tam takin lu an hung phùm a; hring le dama an ram tienga kir nawk hai khom, an hrat lai le thrat lai hun hmang zoa kir thla chauh an nih. Chuonghai laia pakhat chu Ella Louise Reinert Rostad (Rev Paul Rostad nuhmei) kha a nih.

Kha hma daiha inthoka Watkin Roberts-in Bible College hong dan ding a lo invoi hlak chu kum 1925-a an rongbawlna biel fanga Dinwiddie a hung inzin, Champhaia a thi hnung khan, Lakhipura a chàm laia Bible School indin a nuom thu a diary-a a ziek an hmu suok leiin ama hriet zingna dingin Lakhipurah Dinwiddie Memorial Bible School hong dingin hma an lak nghal a. Chu Bible School chu enkol dingin Rev. Paul Rostad le a nuhmei Ella Rostad chu March 1928-in Lakhipur an hung tlung a, Bible School chu an tran tah a nih.
Ella Rostad chu nu lien tak, thau hnuk el a ni leiin Mizo hming ‘Pi Liani’ tiin a ram mihai chun an lo ko a. Ama hi December 17,1892-in Chicago, Illinois-ah a pieng a. Public sikula lekha a’n chuk zo thawkkhat hnungah, suna sin thawin zan tieng po leh Moody Bible Institute-ah Bible a’n chuk nawk a, kum li hnung, 1922-in a graduate a. A piengthar dan chu a testimawni-ah hieng ang hin a hril: “Kum 1910 tawp tieng sandamna beiruola voi iemani zat ka thrang hnungin, bohmang ka nizie le Sandamtu ka mamawzie ka hung inhriet suok a. ‘Tu khom Lalpa hming lam taphot chu sandamin um an tih, Rom 10:13’ ti thutiem kha chelin, November 13,1910 chun Lalpa chu ka sandamtu ngeiin ka pom tah a nih” tiin. March 10, 1912-a inthokin Kimball Ave Evangelical Congregational Church (KAECC), Chicago, Illinois-ah a’n khawm tran a, a san chu an pastor Rev.C.G.Unangst chu a piengtharnaa Pathienin hmangruoa a hmang lei a nih.
Hieng lai huna hin Ella Rostad chu Ruchuck & Co, Chicago, Sears (Buyers’ Record Division) - a sinthaw a nih. Sina mi fel le ringtlak a nizie an hung hriet nghal leiin business tieng trening khom an innei satir bok a. Kohranah nasa taka inhmangin, Sande sikul zirtirtuin kum 13 a thok a, Kohran Kantu (Church Visitor)-in kum li a thrang a, Christian Endeavor Worker le Protheon Bible Class-ah president a ni sa bok. Hienga rongbawlna a nei lei hin thlarau bohmang tam tak Krista kuomah a thruoi a, misawnari ding ngeia induong a lo nih.
Lalpa tirna taphota fe dingin Ella chun a kutah a hringna a’n hlan a. Chuong lai chun Rev Paul Rostad chu South India-a misawnari sin thaw lai a nih. An ram tienga chawla a hung trumin H.H.Coleman, General Secretary, North India General Mission (NEIGM) chu a’n hmupui a, India rama a hung suok nawk pha NEIGM-a thok dingin thu tlukna an siem nghal a. Trum khat chu Paul Rostad-in  KAECC inkhawmah thu a hril a, India rama rongbawl a trulzie a ripawt sa bok a. A thu hril lo ngaithlatu Ella chun India rama fe chu Pathien kona ngei niin a hriet tah a. Inkhawm trin chun Paul Rostad le Ella chu an inhmu a, voikhat inhmunaah an inngaizawng nghal a. January 11,1928 chun Rev C.G.Unangst kutah ‘tiem tlat e’ an lo tih tah a nih.
An innei hnung sawt naw teah India ram panin longin an hung a, Kolkataah iemani chen an cham hnungin Lakhipur-ah an hung chuongkai tah a nih. NEIGM-a rong bawl dinga H.H.Coleman lak an ni leiin, kong iengkimah anni nupa hin Coleman an thlop a. Coleman-in NEIGM-ah General Secretary sin a lak chara inthokin Paul Rostad chu mission field-a Resident missionary-in a sie nghal a, Ella Rostad khom Field Treasurer sin a pek nghal bok. NEIGM buoi vang laia hung an ni leiin kohran buoinaah khom thrang an lak nasa ve èm èm.
Coleman-in Watkin Roberts thlawptu tak H.K.Dohnun chu ama tienga thrang dingin nasa takin a thlêm a. A hlawsam phing leh Dohnun chu Assam rama rongbawl thei lo ding le Mizorama kir nawk dingin thutiemna lekha inziek luitir tumin Coleman chun Silchar Borsap G.D.Walker ofis-ah vau le inthri malamin a thruoi a. Dohnun-in a lungril a thlak nuom chuong naw leiin Police Superintendent kuoma chen inmantir dinga inthriin an thruoi a nih. Chu trum chun Paul Rostad khomin an khat tawkin Dohnun chu a lo vau ve thur thur hlak. Paul nekin Ella Rostad chu kohran buoinaah thrang a lak nasa lem a, Dohnun chanchin indik lo tak tak the dartu a nih. L.Keivom lem chun a chanchin hieng hin a lo ziek a; “Tuolte vanglai khom sukzak thei khop thu mut puom inlengtir zing zing tu chu Ella Rostad (Pi Liani) a nih. Ama hi Coleman phierruknaa American-hai inthuruolin Welsh tlangval mission phun an lambunnaa hrilsietna laipui cheltu a ni a. Sienkhom Thlarau Thienghlim thruoia mission inthiel faina sin thawtuah an ngai ve tlat a nih,” tiin. Rostad-hai nupa hi piengtharna thra tak nei ni hai sienkhom rong bawl dinga kotu le ruottu Coleman suklawm chu an thaw ding tak a ni hrim a nih.
Kum 1930-a Manipur sorkar thupeka Coleman kuta NEIGM inhlan fel a hung ni khan, mission headquarters khom Lakhipura inthokin Fort Suongpi, Old Churachandpur-ah hin son a ni a. Rostad-hai nupa khom an inson tung a, Paul Rostad chun Dinwiddie Bible School a enkol a, Ella Rostad chun Field Treasurer le Business Manager sin a chel kop a. Old Churachandpur-a Rostad-hai nupa an um sung hin Coleman hi mission field kanin voi iemani zat a hung a, Ella Rostad chun hieng chen rama mission hmangai leia hung chu tiin Coleman hi a lo duot thiemin a lo enkol thra vieu hlak.
Ella Rostad-in mission headquarters-a rong a bawl trana inthokin nuhmeihai ngirhmun an voi bek bek a. Nuhmeihai ta dingin Sikul a hong a, puon khawng, puon thrui, par thrui, nursing, naupang enkol dan, insung vong thienghlim dan, hriselna dan le Pathien thuhai an inchuktir a. Chu taka hung kaihai chun in tieng an kir pha leh mawlna leia thil thra lo tam tak an lo tuok le tuor hlak hai chu siem thrat thei dan an hung hriet pha tah a nih. Ama hi misawnari el ni lovin, a ram mi abikin nuhmeihai ta ding lem chun nu le zuor ni a fawm a ni tak. A ofis sin bakah damnawhai a kan a, lusunhai thlamuongin an zin vel hlak a. Thlarau tieng le taksa khawsakna tienga hmasawnna thra lem a’n chuktir hi a thilthaw tam tak laia inchik tlak pakhat chu a nih. Isu Krista sandamna huonga mi tam tak a thruoi lut hai chu, taksa khawsakna tieng khom mi enton tlak ni dingin a buotsai tawl pei a nih.
Indopui Pahnina leia Churachandpur Mission Compound chu chop le chila suoksan a ngai leiin Rostad-hai sungkuo khom cham le cham lovin Guwahati tieng an raltlan a; an thuomhnaw thrahai po po chu a riral vong a nih. Iemani chen USA tieng chawl an hmang hnungin kum 1946 December thlain Churachandpur Mission Compound-ah an rongbawlna sunzom dingin an hung kir a. Amiruokchu, Ella Rostad hi vangduoi thlak takin kansar leiin a hriselna a hung tla hnuoi tran a. A kum nawk 1947 June thla lem chun Guwahati hospital-ah at ngai hielin a hung damnaw a. Guwahati le Kolkata-a thla iemani zat enkol a ni hnungin, Churachandpur-ah a rongbawlna sunzom dingin a hung kir nawk a. Amiruokchu, ngai a aw zo tak tak tah nawh. Kum 1949 October chun hospital-ah a lut nawk a. Shillong hospitalah khom thla iemani zat zet enkolin a ni nghe nghe. Damnaw khuma a zal lai khom a thaw thei ang ang thawin, home office tienga field report thon a chawl chuong nawh. Nu taima tawp a lo nih.
A hmaa ei hril tah angin, Ella Rostad kha business le accounts trening lo nei tah a nih leiin mission-a a sin kha hnè tak le fel èm émin a thaw a. Pathien ram lienna dinga sum luthai hrim hrim chu indik thlapin, a hmangna ding takah a hmang hlak. A thokpui Churachandpur-a mi le home office Philadelphia tienga mihai khomin hi konga hin an inpak hle. Ama hun laia NEIGM General Secretary Frank C.Bension lem chun hieng ang hin Ella Rostad chanchin a lo ziek a: “Ama (Ella) hretu le hmutu taphot ta dingin, a hringnun le Lalpa Isu Kristaa an pek zona hi chona ropui tak a nih a” tiin.
Rev R.Dala naupa Pastor Lalthanlien, Evangelical Free Church of Burma thruoitu lu lem kha chu Mission Compound-a sikul a kai thei hlima inthokin Ella Rostad chu a keihruoitu le a nu ang tluka a nei a nih. Pawl li a’n chuk lai lem chun kum khat tâl tawp Ella office-ah Lalthanlien ta dingin special class a siempek a, ni tin darkar khat Saptrong a zirtir hlak. Lalthanlien khomin hieng ang hin Ella Rostad chanchin a lo ziek a: “USA-a kum thum trening ka zu nei zovin field-a rongbawl dingin ka hung kir nawk a. An inah ka riekna ding a mi siempek a. Kum khat tâl tawp Ningani zan tieng zat zanbu an inah ka fak hlak a. Mission field-a harsatna tam tak kan hril tlang a, rem a hriet èm ém a. Children’s leader-a ka thok laiin, iengkimah thurawn thra le var a mi pek hlak a. Children’s Conference hmasa tak Churachandpur kan nei trum chun, ‘Krista Thisen chu’ ti  a hril a. Hi trum hin a kona donin naupang tam tak Krista sandamna huongah an hung lut a nih. Ngil a nei em em a, sinthaw a uluk a, a fîr bok a, Lal ram rongbawlnaa sum poisa sen chen khom indik thlapa hmang hlak a nih” tiin.
Rostad-hai sungkuo chu an ram tieng inenkolna thra lem la ding le chawl hadam malamin kum 1949 chun America tieng an fe thla a. Thei tawpa enkol ni sien khom, thrat tieng a pan thei chuong tah naw a. Inrim taka a rong a bawl a Lalpa chun May 1,1950-in a kuoma chawl dingin a lo thruoi tah a nih. A sunnaah Frank C.Benson chun: “Ei mission field-a inthoka hieng ang mi inpe zo tak lak hmanga a hang um el hi, a hmun ruok hluo siptu ding tu khom an um nawh. Amiruokchu, eini chânna chu ama ta dingin hlawkna a ni lem a; Lalpa a hmangai chun “Bawinu, I thaw thra” tiin a lo lawm lut lem an tah. India hmar saka Lal ram sin ei thawnaa harsatna tam tak ei tuok lai khoma nasa taka mi thlop zingtu a ni a. Shillong hospitala damnawa a um zing lai khomin a thei ang angin report home office tieng a hung thon zing a. Lalpa ta dinga a hringnun a pek zona lei naw chun hieng hi thaw thei a ni nawh” tiin.
Churachandpur mission Compound-a khom Pastor Lalthanlien inah Ella Rostad sunna le hrietzingna inkhawm an nei a. Mi tam takin an sunzie le Ella Rostad thil thra thawhai an hril a. Chittagong Hills Tract-a Teacher-Evangelist Panawna khomin an sunzie thu a hung hril a. T.E.Paul, Chairman, Board of Directors, NEIGM khomin kum tam tak Lalpa ta dinga a hringnun inhlantu, Ella Rostad inpek zona a ngaisangzie thu North East India Tidings (October, 1950) ah a ziek. A thi hnung Pathien ni hmasa taka English Presbyterian Church-a Ella Rostad Memorial Service an neia chun Rev T.E.Pugh-in thu a hril a; Thilthaw 9:36-a Dorka (Tabitha) anga Ella Rostad chu thil thra thawa inhmang mi le retheihai thrangpui hlaktu a nizie uor takin a hril.
Ella thi hma ni rieta Williamson-hai nupain Ella khum sira an trongtrai ni chun Ella chun thlamuongna le hmangaina hmel putin, hmel hlim takin a Lal le Sandamtu inpakna hla damte’n a sak a. Chu hla chu Violet M.Leonard phuok “My Grace- Sufficient” (Ka lunginsietna a huntawk) ti hi a nih. Ella-in a Baibul kara hi hla ziek a zep chu a thi hnungin an hmu suok a; a memorial service-ah Mrs Williamson-in mipui hmaa a sak nawk nghe nghe a, ngaithlatuhai lungril le thlarau a tawk hle. Ella Rostad hla dit chu hi hi a nih: (Ei hla bu haiah ka hmu zo naw leiin ka hung inlet fawm a nih-LD):
           
Ka lunginsietna a huntawk
(My Grace – Sufficient)
By Violet M.Leonard
9.7.8.7

Natna laka ka fihlimna din,
Lalpa ka hni thlawn rop hlak;
Sienkhom zaidamin a mi don,
 Ka lungsietna a huntawk.

Ka hratzie hratnawnaah a kim.
Ka nau dit, ka rongbawl hi,
Nat le tuorna i tuok naw chun,
Hlen indik thei a ni nawh.

Pa, I ditzawng thaw theina dingin,
Kong dang a um hlol naw maw?
A um nawh, sienkhom, tri naw,
Thlamuongin umpui ka che.

Aw Pa, ringna le thlamuongnain,
I thrangpuinan nat tuor ka tih;
I mi umpui zing phot chun,
Tlâk ka tih, lungngaina no.

Aw Lalpa, nangin i min chuktir:
Thratnaa inthranglien di’n;
Mi danghai thrangpui thei dingin,
Malsawmnaa luong liem di’n.

Aw Lalpa, tuor chu ka’n huom an nawm,
I mi thlamuong zing phot chun;
Mi dang ka thrangpui hlak angin,
Nat beidong mi sawk zang rawh.

No comments:

Post a Comment