Lushai

Rev. T.Khuma

          Lushai leh lusei hi kan ngaihfin avangin kan buai fova; lushai hi Lusei a ni lo va, Lusei hi Lushai a ni bawk lo. Lusei chu Hmar (hnung samzial/tukkhum samzial) huang chhunga pahnam hming a ni a; Kawl tawng, ‘Lu se’ atanga rawn inchherchhuak a ni a, a awmzia pawh, ‘Hnam sawm’ a ni.

Lushai hi atirah chuan hnam hming pawh ni chiah lo, ‘Title’ a ni. Sisingan fapa Gainaa a hring a, Gainaan fapa mal bawk Suolawm a hringa, Suolawman fapa mal bawk Zahmuaka a hring a. Zahmuaka pa Suolawm(Chhuahlawm) a ni. A sal chhuah chu mi tamtakin (za bawr velin) an lo hmuah avangin a fapa chu Zahmuaka an ti a ni. Zahmuaka nupui chu Lawitlang farnu Lawileri a ni; fanau malsawmna an dawng tha a, fapa pasarih (sal sarih) an nei a, pakhat chu chithlah nei lovin a thi a, a dangte chu Zadeng, Palian, Thangluah, Thangur, Rivung leh Rokhum an ni.

Anniho hun lai hi Pahnam indo lai a ni a, an hotute chu Lal emaw Reng emaw pawh ti lovin, ‘Lusa’ an ti thin. Chung lai chuan Thiek pahnam siper Hnamtehovin Tlangkhua leh Khawrua an thut a, an lusa chu Thlanpiala a ni. Thlanpiala a thih hnu chuan lusa tur an van ta hle mai a; Seipuikhura awm Zahmuaka chhungkua chu lusa turin an sawm ta a ni. Zahmuaka chuan a duh mang lo va; mahse a nupui Lawileri chuan, ‘keini alaiah, min sawm takzet an nih chuan pawm mai ila,” a ti a, chu sawmna chu an pawm ta a ni. Zan tin ral an inven chhawk thin a. Zahmuaka fate unau za hian vanneihna an tawn a ni chek ang chu; an ni zain ral an ven chuan ral an chhuak ngai lo va, midangin an ven erawh chuan an chhuak mai thin si a. Ti chuan anni unauza chu ralvengtua an awm reng tul ta mai a.

Anni lah thlawhhma nei lo va awm thei an ni bik si lo va, “Thlawhhma nei lo thei kan ni bik si lo va; hetia ral venga kan inzawm reng mai chuan, engtin ngei ni ta ang le! Ei lo leh bar lo va awm thei kan ni si lo va” tiin an khuate chu ral vengah an kar ve ta a ni. An khaw mipuite chuan an thusawi chu dik hle in an hria a. Tichuan, hetiang rem an ruat ta a ni, “nangni chu ti hian ral vengah tang reng mai ula, in ei leh bar tur chu intinah kan khawn mai ang a; chawhmeh lamah sa kan pe reng thei lovang cheu u. Amaherawhchu, kan ran talh te leh kan sa kahte chu a dar kan pe thin dawn che u nia” tiin an inrem ta a. Heihi ‘Fathang leh Sadar intanna’ a ni.

Vanneihna khumtir an ni bawk a, sal rual an ni bawk a; tlang dang dangah Lusa an lo ni zel a, tuna Mizoram kan tih takah hian LUSAHAI an ni zel a, an lar ta em em a ni. Thanguran Thangmanga a hring a, Thangmanga fapa pakhat phei chu SAILOVA a lo ni ta hial a ni; Sailo umzia chu, ‘Nghing lo’ ‘Choh rual’ a ni. An vanglai ni ngeiah British an lo lian a, kan ramah ro an rawn rel ta a ni. Lushai lar lai a ni a, anni Britishho lahin Lusahai tih chu Lushai an ti mai a. Tichuan kan ram chu Lushai Hills an lo tih tak avangin Lushai Hills a lo ni a, a mipuite pawh Lushai kan ni ta vek mai a nih kha.

Source : Ram Zunleng; Ruonglevaisuo.com